Eran unha peza incuestionable do ocio dos anos 90 e dos primeiros 2000, antes de que os cambios tecnolóxicos os fixeran pasar de moda. Pero ir ao videoclub segue sendo posible, polo menos nalgunhas cidades galegas nas que aínda resisten. Cantar odas nostálxicas á súa supervivencia di moito máis sobre nós que sobre o atractivo dos DVD. 

Se escoitase máis á miña nai, a vida iríame mellor. Pensábao mentres baixaba a rúa Santiago de Chile nun día borrascoso na procura do derradeiro videoclub de Santiago de Compostela. O vento levaba o meu paraugas e a choiva facía que as medias se pegaran ás pernas, pero a expectativa do que esperaba ao final da rúa facía que a excursión pagara a pena. Se lle fixese caso a miña nai, tería aceptado o que ela me dixo no canto de discutirllo: «iso xa hai anos que está pechado». Tiña razón. A pesar dos pósters de películas e de que os carteis aínda están alí, o Videoclub Europa —o derradeiro de todos os que houbo en Santiago— xa non existe. Un cartel na porta avisa que «dende xaneiro de 2022 nos atopamos abertos unicamente no local do Milladoiro». No Milladoiro seguen tendo películas, pero xa non as alugan. Véndenas. 

Segundo as Páxinas Galegas —elas mesmas unha reliquia doutro tempo, de cando chegaban a casa as guías de teléfonos— quedan en Galicia 18 videoclubs, repartidos por tres das catro provincias. Lugo é, nesta lista, a excepción. A realidade seguramente sexa distinta, porque unha procura un pouco esmerada en Google e unha tarde de factchecking xa confirman que algúns dos nomes que listan xa non existen ou non son videoclubs.

Os videoclubs foron esmorecendo ao longo deste século, unha de tantas cousas que tiveron unha vida dourada no anterior e que a cativada de hoxe non sabería nin explicar que serían. Nas rúas aínda poden verse os seus carteis ou os seus caixeiros de préstamo, reliquias dun tempo en certo modo aínda próximo e monumentos accidentais á obsolescencia tecnolóxica. Son como esas cabinas de teléfonos que resistiron ata as últimas. 

Estes locais foron unha parte fundamental do ocio familiar dos últimos anos 90, cando ter na casa un reprodutor de VHS primeiro e logo de DVD non era xa tan complicado. Eran dispositivos cada vez máis accesibles e as rúas estaban cheas deses negocios que por unha cantidade che deixaban levar unha cinta por 24 horas se era unha estrea e 48 se era xa de fondo. Primeiro, a piratería cambiou as dinámicas de acceso aos filmes (en 13 anos, di unha estatística, pasou de haber 7.000 videoclubs en España a 400). Logo, os cambios tecnolóxicos renovaron unha vez máis o modo no que se vían películas. O éxito das plataformas de streaming fixo que ver cousas á carta sen saír da casa fose o novo normal. 

Preguntaba nun dos videoclubs se estaban un pouco fartos de que acabásemos neles para facer, xustamente, esas noticias sobre cousas que resisten, que se están aí será porque haberá xente que segue usándoos. «Ti mesma estás respondendo», dixéronme sen moitas contemplacións

Agora, os videoclubs son un deses materiais que nos medios de cando en cando lembramos para facer noticias emotivas sobre cousas da infancia que permanecen de modo un tanto sorprendente. Preguntaba nun dos videoclubs se estaban un pouco fartos de que acabásemos neles para facer, xustamente, esas noticias sobre cousas que resisten, que se están aí será porque haberá xente que segue usándoos. «Ti mesma estás respondendo», dixéronme sen moitas contemplacións.

En realidade, non é fácil falar con eles —non son a única que o intentou e á quen lle deixaron máis ou menos claro que non querían entrevistas, aventuro que cunha certa fartura polas odas nostálxicas— e tampouco o é tanto atopalos. Pero seguen estando. Na Coruña, por exemplo, hai un par aínda abertos e mesmo un deles opera por internet, mandando as películas a casa. «Poucos quedan, pero aínda quedan», dinme en Vigo. 

Nesa cidade, houbo un ata non hai tantos anos na rúa García Barbón, no centro da cidade. Cando pechou, o seu baixo estivo baleiro un tempo ata converterse —nun xiro de trama un tanto sorprendente— nunha axencia de viaxes, outro deses negocios que semellan tan de antes do boom de internet que se dá por sentado que teñen os días contados. Nas Travesas, aínda funciona o videoclub Krypton. Abriu en 1986 e segue. E si, responde rápido Antonio, a quen lle aparecín pola porta unha tarde, aínda hai xente que quere o formato físico. 

O seu público é variado. «Un pouco de todo, xente que se interesa polo cine», dime. Non me concreta un perfil de usuario. Segue usando o videoclub un pouco de todo. Xente do barrio —esa que eu imaxino alugando películas ano tras ano dende sempre, pero iso xa é novelería pola miña parte— e tamén xente que vai ex profeso para coller películas. Teñen un cliente que o fai dende Baiona. Por dous euros, levas unha estrea por un día ou pelis de fondo por varios días. 

Se cadra iso é o que fai que algúns videoclubs resistan, que son aínda o lugar no que quedan os títulos de sempre. É un pouco tamén o que acontece coas bibliotecas, que tamén teñen —a pesar de que non sempre é moi coñecido— as súas videotecas das que se poden levar en préstamo películas e series. Nelas tamén están algunhas das cintas que, vítimas dos vaivéns dos dereitos, non se poden atopar en plataformas de streaming. 

A palabra clave aquí é a da nostalxia, esa que leva a que se fagan artigos de cando en cando sobre a súa continuidade e que é un dos motores dos intereses —e das paixóns— destas décadas de arranque do século XXI

As estatísticas públicas das bibliotecas galegas falan en termos xerais do volume de uso, así que non se pode debullar cantos deses préstamos son das súas coleccións de películas e series. Unha non moi científica observación do movemento na sección de DVDs da biblioteca Juan Compañel en Vigo invita a pensar que non son moitos. Si fai unha separación por formatos as contas do Instituto Nacional de Estadística (INE), aínda que os números máis recentes son de 2018. Para Galicia, fala de que se prestaron  2.572.347 de libros no ano, fronte aos 399.634 documentos audiovisuais. A nivel Estado, os 8.252.627 préstamos domiciliarios de documentos audiovisuais conviven cos 44.828.777 de libros. 

Pero, se cadra, o interesante da supervivencia dos videoclubs e destas propias seccións de préstamo especializadas non é tanto que resistan, senón o que contan de nós mesmas. Certo é que seguramente darán servizo a unha parte da poboación que se aferra a unha tecnoloxía que aprendeu a usar e que segue funcionando (aínda que se intentades hoxe en día mercar un DVD que sexa compatible cunha televisión actual, unha que xa non leva euroconector, descubriredes que non é algo tan doado como podería parecer). Porén, a palabra clave aquí é a da nostalxia, esa que leva a que se fagan artigos de cando en cando sobre a súa continuidade e que é un dos motores dos intereses —e das paixóns— destas décadas de arranque do século XXI. 

O poder da nostalxia foi moi amplo. Empezou como unha das pulsións dos millennials de máis idade —un refuxio nos tempos incertos da crise de 2008, cos seus bares de cereais e os seus revivals dos 80 e dos 90— e acabou como un dos trazos recorrentes para explicar os patróns de consumo. Os estudos sobre psicoloxía das compras xa confirmaron que a nostalxia ten o poder de facer gastar máis, tamén de crear afinidades máis profundas cos produtos que nos están a ofrecer. A familiaridade do coñecido crea igualmente unha sensación de seguridade, de conforto. Non é que as cousas da infancia sexan mellores e de máis calidade per se, senón que existe unha trampa cognitiva que nos fai velas cor de rosa e sentirmos dun xeito moito máis positivo que o que fan as do presente. En un mundo cheo de incertezas como o actual —e como o de crises e tensións económicas destes anos— iso ten o seu particular valor.

Certo é que isto non está levando a xente en masa aos videoclubs, que a pesar dos resistentes continúan languidecendo, pero si modifica un pouco a nosa visión deles. Semella pouco probable que retornen a cada barrio aínda que revivals de cousas do pasado máis rechamantes foron xa vistos. Aí está a febre do vinilo. Os seus protagonistas aseguran que «o son é mellor», pero a recuperación dun soporte que estaba xa pasadísimo de moda ten moitos máis elementos ao seu favor. Está o factor colección, a tanxibilidade do físico e, a palabra clave favorita, a cuestión nostálxica. Cada certo tempo faise viral algún titular sobre fitos que os vinilos superan no século XXI: dende comezos da década pasada, as cifras de ventas deste formato mantéñense nunha constante alcista. Por chegar, chegou ata a existir escaseza da materia prima. 

As estrelas musicais xa lanzan as súas novidades por defecto tamén neste formato e ata as cancións virais de TikTok teñen a súa proposta vinilo.  O éxito de Saltburn acaba de converter en tema do momento a «Murder on the Dance floor», de SophieEllis-Bextor. Máis alá de arrasar en TikTok e volver ás listas de éxitos, a cantante anunciou xa que vai sacar unha edición en vinilo e en CD. É de colección, é un lanzamento-acontecemento e é un soporte físico sacado do pasado. 

E á nostalxia do vivido e esa percepción rosada do mellor do pasado, súmase tamén o interese da Xeración Z —os adolescentes de hoxe e os young adults— por tecnoloxías que xa non chegaron a coñecer. O expoñente principal son esas cámaras dixitais e as súas fotos de peor calidade que as dun smartphone calquera que están tendo o seu momento de tendencia. Pode que sexa por unha procura de sentido da vida, como especula un experto; por unha cuestión de estética, a mesma que os leva a vestir como escapados dun Bershka de 1997; ou por unha procura de novos rituais para a vida cotiá. Sexa polo que sexa, supón un retorno dunha tecnoloxía que hai anos que se pensaba obsoleta.