Non é sinxelo desmitificar a Costa da Morte, que leva máis dun século gañando a pulso o seu nome. Lugar de mar bravo e múltiples naufraxios, de natureza sobrecolledora e xente traballadora. Visitamos lugares concorridos, como a fervenza do Ézaro, e outros máis solitarios, como a praia do Rostro. Desde Dumbría a Camariñas, deixamos moitas cousas polo medio nesta ruta, porque todo topónimo parece chamar por nós. 

Ten esta zona un aire de lenda, tamén de tópicos nos que é moi doado caer. Pero a medida que a visitas unha e outra vez, caen os tópicos e as lendas, queda o real. Con cada pasada, a paisaxe vólvese máis terrestre, aínda que comecemos polo coñecido como “Olimpo galego”.

As nosas aventuras sempre comezan do mesmo xeito, cun café e unha pregunta: onde imos? Sacamos boli e un pano de papel que temos pola mesa. Unha lista de nomes, de lugares que identificamos coa Costa da Morte, algúns xa vistos, outros non. Saír a improvisar rutas ten as súas cousas boas e malas. Unha vez decidido que iamos percorrer a Costa da Morte, tocaba elixir un punto no que comezar a trazar o camiño. Desde a nosa orixe, o que quedaba máis á man era O Ézaro, no concello de Dumbría. 

Alí está a impresionante fervenza do río Xallas, que vai dar ao mar nun salto de auga. Caso único en Europa, que atrae a moitos visitantes. Para os que fomos ese día, mala cousa, porque estaba pechado o acceso pola cantidade de auga que caía, que facía algo perigoso aproximarse ao seu pé. Despois de días chovendo sen parar, ten algo de milagre que hoxe se vexa o sol, pero quedamos sen fervenza. 

Chegamos ata este punto seguindo o curso do río desde as alturas, montaña abaixo. Uns metros máis arriba está o miradoiro, desde o que se pode ver o monte Pindo e a aldea do Ézaro. E se subimos un pouco máis temos o encoro de Santa Uxía, que tamén ofrece unhas boas vistas do mar, ademais de deixarnos entrever o gran uso que se lle dá ao Xallas como xerador de enerxía hidroeléctrica. 

Neste lugar contrastan dúas formas impoñentes e enfrontadas como son o mar e a montaña, unha paisaxe que nos vai acompañar todo o camiño. Ao ladiño do Ézaro está o lugar de O Pindo, en Carnota, que recibe o seu nome do monte que o coroa. A ascensión non é nada doada e leva un par de horas chegar ata A Moa, o cume, a 627 metros de altura. Unha sorte de planicie granítica de grande interese xeolóxico e salpicado de pías talladas na pedra polo vento. 

Este monte de lenda, ao que me refería antes como Olimpo, non pon as cousas fáciles, pero a vista desde arriba paga a pena. Sempre lle tiven moito respecto, porque aquí perdeuse moita xente, acrecentando tamén o seu mito. O camiño está claramente visible nun día despexado, pero hai que ter coidado coas néboas, algo traizoeiras neste lugar. Hai varias maneiras de ascender, o máis recomendable é desde a mesma aldea do Pindo. Recomendable vir ben preparados, con calzado axeitado e auga, porque algúns tramos poden complicarse. 

O seguinte concello no noso mapa é Cee, e non podiamos pasar por aquí sen visitar un dos meus lugares favoritos no mundo, Caneliñas. Unha praia pequena e apenas media ducia de casas, pero estamos nun dos portos baleeiros máis importantes que houbo no noso país ata hai ben pouco. Concretamente ata 1985, cando se prohibiu a caza da balea. Aínda quedan as ruínas (en pedra) do que foi a primeira factoría norueguesa nos anos 20 do século pasado, e tamén os restos posteriores (en formigón) da fábrica de Industrias Balleneras S.A. 

Aquí cazouse a última balea permitida en Europa e hai quen di que aínda se poden ver restos de sangue. Eu non vin nada. Ten o seu aquel pasear polas rochas e nos interiores das naves, imaxinando como era traballar aquí. Unha industria que deu traballo a moita xente da redonda, que hoxe se esvaece entre a salitre. No verán, Caneliñas é unha praia tranquila, algo escondida, á que só van un par de familias, pero conserva todo o carácter do porto baleeiro que un día foi. 

Nun par de minutos estamos en Cee, das poboacións máis grandes da redonda e bo lugar para facer un alto e tomar outro café. Se estiramos un pouco a estrada que sae de Cee chegaremos ao núcleo de Corcubión. Un lugar pequeno, pero que conserva moi ben a súa arquitectura tradicional, desde a igrexa de San Marcos ata as casas, cos seus balcóns de pedra que miran ao mar. 

De novo o inesperado, esta vez en forma de libros. Porque nun baixo, nunha rúa estreita no medio de Corcubión atopamos ‘La bodega literaria’, unha libraría de vello, que rexenta Sergio e que leva un ano aberta. Preguntámoslle que tal se dan as vendas nun lugar tan agochado coma este: “Unha libraría coma esta en Corcubión é igual que unha no medio de Bilbao, véndese igual de mal”. 

Os seus clientes móvense máis a través de internet, dinos, pero unha vez aposentado na súa vila natal, prestáballe ter un local que funcionase de almacén e, por que non, de libraría para o visitante ocasional. Sergio tamén compra libros de segunda man e confésanos que o que máis precisa é libro en galego. Sinalámoslle un poemario de Ana Romaní que atopamos: “pois ese vén dunha casa en Madrid”. Despedímonos co libro baixo o brazo. 

A estas alturas da viaxe estamos con ganas de pisar area, así que buscamos unha praia con historia (ou lenda). A menos de vinte minutos está a Praia do Rostro, xa no concello de Fisterra. Un longuísimo areal branco e unha ondas que meten medo. Unha desas ondas píllanos por sorpresa e móllanos, pero non hai auga que estrague o pracer que supón pasear cos pés descalzos pola area. A praia recibe o nome do rostrum latino, que significa saínte, e que denomina a punta de rocha que delimita a praia polo sur. Estamos practicamente soas, a excepción doutra parella que tamén pasea. É a definición de praia virxe, non se ve nin se oe nada máis que o mar. 

Paseando éntranos a fame. En cinco minutos desde a praia atopamos ‘O recuncho de Lires’. Local pequeno, cuns ricos chipiróns para repoñer forzas e seguir o camiño. Escondidas na fronteira entre os concellos de Muxía e Dumbría están as caldeiras do Castro, unhas piscinas naturais que no verán están cheas de bañistas e que hoxe apenas se deixan ver entre a auga deste río que cae con forza. Como non nos atrevemos co baño, imos cara o seguinte punto, o antigo mosteiro bieito de San Xián de Moraime.

A sorte desta vez ponse do noso lado, xa que o normal é atopar o mosteiro pechado. Xa só velo por fóra paga a pena: unha construción románica do século XII e formas curiosas. Pero como dicía, a sorte quixo que hoxe estivese aberto. Hai reunión dos propietarios do cemiterio. No interior, algunha discusión, como é norma neste tipo de encontros. Aproveitamos para entrar e ver a verdadeira xoia deste mosteiro, as súas pinturas, oito en total, que representan a morte e os sete pecados capitais. Foron descubertas baixo unha capa de cal nos anos 70 e non están en moi bo estado. Unha mágoa que o noso patrimonio, aquí e acolá, estea en perigo. 

A mesma sensación agridoce temos en Camelle. Esta vila camariñá é coñecida por Man, Manfred Gnädinger, un alemán anacoreta que se instalou aquí nos 60, buscando un lugar no que levar unha vida tranquila e sinxela. No dique de Camelle levantou unha pequena casa e creou ao seu redor un xardín de esculturas de pedra. Na memoria tiña o recordo de agatuñar de nena entre as figuras. Hoxe non se permite o acceso, para tratar de salvar os restos do museo ao que Man dedicou a súa vida. Dise que morreu de pena tras o desastre do Prestige. Unha morte máis que sumar a esta costa.

Tamén morre o sol, cada día, dunha maneira espectacular. De novo, o non planeado chama por nós. Camiño ao derradeiro lugar sinalado no mapa, sorpréndenos de costas o faro do Cabo Vilán, coa súa silueta perfectamente definida por un gran sol alaranxado que a estas horas da tarde invernal está xa dando a súa última luz. Imposible non parar o coche, aínda que sexa no medio do camiño, para atrapar eses raios do atardecer. Unha estampa difícil de conseguir noutro lugar. Custa separar a vista, pero non podemos estar atascando o camiño moito máis tempo, hai que seguir adiante. 

A luz do faro lévanos á ultima parada, o Cemiterio dos Ingleses, o punto de partida do topónimo que define este recuncho do mundo. Non parece un cemiterio a primeira vista, pero aquí están enterrados mariñeiros mortos en varios naufraxios. O máis coñecido é o do Serpent en 1890, no que só se salvaron tres dos seus 175 tripulantes. O naufraxio provocou que as autoridades se puxesen as pilas na construción dun faro máis potente, o que acabamos de ver. Sempre esperando a que cheguen as desgrazas para actuar. 

Non hai nada máis que mar e monte á vista. O mesmo mar e o mesmo monte que nos acompañaron todo o camiño. É o momento de volver á casa, pensando en todos os recunchos desta costa que deixamos atrás sen visitar. Pensando en como é posible que nestes poucos quilómetros percorridos, estivésemos en praias desertas, en factorías baleeiras, en fervenzas únicas en Europa ou na casa dun ermitán.