A vertente sur olla cara ao Salnés e a provincia de Pontevedra; a norte, cara á Costa da Morte, por tras do Monte Louro. O Barbanza, cos seus case 700 metros a pico sobre o mar e os seus areais, que se contan por ducias, é unha terra de transición. E como tal, territorio de sorpresas gastronómicas que se adentran no Atlántico. 

Internarse no océano máis de 30 quilómetros, parapetados só por illas míticas; subir ata miradoiros naturais, suspendidos sobre as rías; pasar dun centro urbano como o de Ribeira ao altos da serra, onde aínda é posible camiñar durante horas sen atoparse con ninguén. O Barbanza é unha terra de contrastes. 

O ritmo de Boiro, que nunca para. Os altos do Monte Muralla, ou do Castro Barbudo que Castelao pintou en máis dunha ocasión. As conserveiras, sempre presentes. O mar, as viñas, os chans no alto da serra. As minas antigas que falan de romanos -hai quen di que de fenicios- pero tamén de nazis, de posguerra, de estraperlo. E os restaurantes míticos, claro, as receitas emblemáticas, a tradición gastronómica. 

Oiches falar da parromeira? E dos bolicos? Das francullas ou da uva cachiño?  A poucos minutos desde a autoestrada, media hora de Compostela, pode que 45 minutos desde Pontevedra, entramos nunha comarca de identidade ben definida, marcada pola presenza constante do mar, que entra e sae, dando forma a unha costa particularmente sinuosa, nunha sucesión continua de baías e esteiros. 

Esa constante, o mar, cos seus produtos, foi conformando co tempo unha gastronomía propia, diferenciada. E ao combinarse coas materias primas da terra, co millo, coas patacas, fixo xurdir pratos únicos. Queres unha mostra? Páralle en Rianxo e vai á panadería da Pireta, que leva aí máis de oito décadas, a preguntar pola empanada de millo e berberechos, con cuncha, si, un dos artefactos máis perfectos da cociña galega: o marisco cocéndose lentamente no seu propio xugo, a masa hidratándose desde dentro para dar como resultado dúas texturas diferenciadas. É algo máis incomoda de comer que se o marisco estivera limpo, é verdade, pero o esforzo paga a pena. 

Se non a atopas aquí, a poucos metros, no peirao, tes O Taberneiro, que seguro que a ten. E terá tamén sardiñas, malo será. E peixe do día. E comelos aí, co mar batendo case que ás portas, ten un sabor especial.

Despois, por Taragoña, onde hai que facer unha pausa en O Curral do Marqués, se queres explorar a vertente contemporánea dos sabores do Barbanza, cara a Boiro, un dos centros urbanos máis activos da contorna. Un café e un doce no Alquimia, na Avenida de Compostela, que aquí hai cousas gorentosas entre as que escoller; un dos mellores pans da zona en M. Ourille, á volta da esquina, e xa que estamos, unha visita ao Gastrolab Arousa, coa súa selección de trebellos culinarios, que sempre paga a pena. 

E de aquí para Noia, a dar un paseo polo Curro, entrar ao museo de lápidas gremiais da igrexa de Santa María e comprar, despois, especias para calleiro en A de Aurora. Non sabes que é o calleiro? un doce antigo, familia dos tripóns doces e dos bandullos de máis ao sur. Unha mestura de ovos, leite, pasas, algo de pan vello. E aquí, en Noia, estas especias. Podes atopar algo semellante no Forno do Couto, onde o venden como pudin de pan, sen máis. Ou, xa case saíndo da comarca, no restaurante Casa Peto, no Cruceiro de Roo. 

De volta ao pé da Serra continuamos. Cara a Portosín, que haberá que ir pensando en sitios para comer. E aquí está un dos mellores restaurantes de peixe da comarca. Situado na antiga lonxa, ademais. Nordestada, onde Nel Parada, que é de Ribeira, pasa pola grella o mellor das rías con moi boa man. O seu é un deses restaurantes que ben merecen un desvío. 

Ou, se prefires avanzar, por O Son -se é hora do aperitivo, un viño e unha de polbo no Bar O Chinto son sempre unha estupenda opción- e Xuño cara ao cabo. Se o día está claro podes subir ata o Monte Taúme, un dos miradoiros menos coñecidos da zona. E de aquí a Corrubedo, que xa o tes alí embaixo. 

Hai moito que ver, aquí, neste cabo. Podes comezar polo faro, pola praia de Balieiros. Ou entrar por onde o cemiterio, polo barrio das Pitas, e camiñar ata a praia do Prado, urbana, recollida. E de alí ao porto, ao pé da igrexa. 

O Bar do Porto pechou no ano 1991. Desde entón o pobo gañou afluencia turística e oferta hostaleira: O Segredo, O Pequeno, o Xalloteño… Arredor de 2020, o arquitecto David Chipperfield, un premio Pritzker que ten casa na vila, fíxose co negocio e reabriu o bar. O novo Bar do Porto soubo respectar a estética antiga, engadíndolle elementos que a actualizan sen traizoala. E o mesmo fixo coa carta. 

Chinchos ou xoubas, pode que empanada, para comezar. Mexillóns ao vapor, ou un peixe á prancha. Non pode faltar o chopo na súa tinta. E para rematar, un café e un merengue, co mar colándose pola fiestra e ese ambiente ecléctico, de clientes de diario mesturados con mitómanos chamados polo nome do gran arquitecto. Que sitio interesante é o Bar do Porto. 

Café? Pois igual podemos movernos a Ribeira, que son só 6 quilómetros, a probar a de Ana Peleteiro, a atleta que abriu o Area Café. E á Maricola, a por unha das mellores trenzas doces -rosca, periquito, carrapito... cada un lle da un nome- da comarca, que sei que é moito dicir, pero que é un espectáculo. Iso si, mellor se a reservas o día anterior. 

E pasear, despois, ata Touro para seguir a liña de costa ata as ruínas das vellas fábricas de salazón. Hoxe son pouco máis que esqueletos xunto á area -a de Colomer, a de Valeiras, a de Area Secada- pero falan doutro tempo, da primeira industria da salga, que deu paso despois á conserveira, cambiando a comarca, a súa economía e a súa tradición, para sempre. 

Palmeira, un dos portos con máis engado desta parte da costa, é un bo lugar para deterse, para tomarlle unha na de Alejandro, no Baluarte ou subir, se son xa horas, ata o Entrepáns, agochado no edificio do mercado, a probar a súa carta de bocadillos, na que o de sempre e novas propostas van da man: porco landrán con pementos asados e queixo de San Simón da Costa, lacón con queixo, hamburguesa de polo con grelos, touciño de febra e crema de castañas… 

A Pobra, pouco máis adiante, ten algo para cada hora do día. Pola mañá, hai que ir coller o pan ao forno de La Unión, ou subir á Costa, ao Forno do Maño. O Museo de Valle Inclán, nesa torre pequena, case ourivería, inesperada e renacentista. Como renacentista é, tamén, a imprevista Capela da Alba, na igrexa de Santiago do Deán. Ou a tomarlle, que igual é xa hora, algo pola praza de Maura, a Unión, a Rúa do Estremo. E rematar, despois, co célebre -e con razón- bocadillo de polbo e queixo San Simón, para min sempre con cebola pasada polo ferro, do Bar Nuevo. 

Poñer punto final á ruta subindo cara ao miradoiro da Curotiña sería unha boa opción. Pero tampouco é mala cousa continuar, internarse na serra, subir ao monte dos Forcados, chegar ata o río, alí arriba, onde aínda é pequeno, na Portela. Aquí o contraste coa liña de costa é evidente. O silencio, a pequena chaira no alto, os camiños polos que deixarse ir, sen rumbo, durante horas. O mar, que en realidade está a poucos quilómetros, por detrás do altos de Eirado e do Salgueiro semella, aquí, estar ben lonxe. 

Pero se prefires rematar coa gastronomía como fío condutor, podes facelo en A De Rosa, de volta na Pobra, coa súa mítica caldeirada de Raia. Ou en Boiro, na Beltane Neotaberna, tomándolle un Hot Dog de polbo de Ribeira con maionesa de allada, se buscas unha volta máis actual arredor dos sabores de sempre. Ou no Os Fornos, de Exipto, que un sitio que se chama Exipto non hai que deixalo pasar, e máis se é para probar a croca deste restaurante, que aquí ten fama, e non todo vai ser produto do mar.  E a merenda, despois, se cadra, no Pancomido, deixando que a vila pase por diante mentres pensamos cara onde continuar máis tarde -pode que a perdernos polas pistas de Bealo, ou por Imo, descubrindo os recunchos da vila e camiñando ata as brañas do Ulla no Redondiño para rematar despois á tarde cunha ruta literaria e uns viños por Rianxo-  que o Barbanza ten, aínda, moito que ofrecer.