A memoria LGTBI en Galicia. Os espazos que vertebraron e vertebran a disidencia sexual

Diversas miradas dan forma a unha panorámica da historia queer do territorio. A defunción dos sexos de Daniela Ferrández, Memoria diversa de Eva Mejuto e o mapa interactivo Facémonos escoitar? son algunhas das olladas á realidade diversa que compoñen este amplo prisma doutra historia de Galicia, a gran esquecida a nivel estatal.

 

O tramo entre a Praza de Portugal e a Porta do Sol en Vigo resignificouse en xuño do 1981, cando arredor de 500 persoas participaron na primeira manifestación polo “orgullo gai” convocada en Galicia. Nove meses antes, a cafetería Manhattan Plaza, no centro da Praza de Pontevedra da Coruña, foi testemuña dun “sinpa” de 300 persoas en protesta pola expulsión de dous rapaces por homosexuais. Estes son dous exemplos de moitos nos que un lugar mudou o significado para un colectivo polo uso que se fixo del. Os espazos que ocupamos fían as experiencias individuais e son claves na creación de vínculos. Por iso, algúns como estes dous repítense entre os principais esforzos pola recuperación da memoria LGBTI en Galicia.

Fotografía da primeira manifestación polo “orgullo gay” convocada en Galicia, en xuño de 1981 en Vigo, en dirección Porta do Sol © Cedida por Daniela Ferrández

Acostuma falarse dunha “conquista de espazos”, á que apela Daniela Ferrández en A defunción dos sexos, a primeira monografía sobre a historia da disidencia sexual en Galicia. «A conquista de espazos prodúcese cando os espazos xa non se usan para agocharse, senón serven como un lugar para reivindicar», sostén a historiadora. O termo ábrese alén do material. Os espazos tamén son os vínculos e os lugares comúns que posibilitan a visibilidade dos corpos diversos.

Á hora falar de espazos, Eva Mejuto, autora de Memoria diversa —libro complementario ao proxecto homónimo da Deputación da Coruña—, prefire referirse a contextos: «Creo que condiciona máis o teu espazo afectivo que o teu espazo físico, en canto que hai xente que viviu no rural e foi ben aceptada e xente que viviu no ámbito urbano con moitísima violencia. Creo que para a comunidade LGBTI son moi importantes os espazos que creamos, non os espazos que existen. Os espazos que existen son os cis; os espazos de afectos temos que crealos nós coas redes».

A historia da memoria é un prisma no que unha mesma realidade adquire os seus matices a través das diferentes ópticas desde as que se mira. Algunhas das persoas entrevistadas coinciden entre os traballos de Daniela Ferrández e Eva Mejuto: Laura Bugalho, Trinidad Falcés —falecida este verán na Coruña—, Nanina Santos e Braulio Vilariño son os nomes compartidos. Á primeira interésalle a dimensión histórica das súas testemuñas; á segunda, a extensión humana, as experiencias persoais dos protagonistas dun momento (a última década do XX), por iso todas son persoas maiores: «Con cada unha falaba horas, ás veces días, e despois redactaba, intentando coller o seu aire, o seu espírito, o seu estilo de falar… e facía unha redacción en primeira persoa, e iso foi un exercicio literario importante».

Por iso, no seu traballo entran testemuñas máis públicas e outras cun porcentaxe maior de anonimato. Aí está o caso da viguesa Carmen Picón, que non fixo pública a súa orientación «ata ben tarde» e pasou de ollar desde a distancia as actividades da asociación Legais a participar en todas actividades de Nós Mesmas, organización que coñeceu en 2009. Os perfís, ordenados por idade, son diferentes, en resposta da intención de Mejuto de achar «a diversidade dentro da diversidade». Comeza con Laura Bugalho, símbolo do activismo trans en Galicia, e segue co testemuño de Nacha Sánchez, outra muller trans —unha das protagonistas do documental do 1983 Vestida de azul— que, pola contra, sempre estivo ligada á prostitución.

«Os espazos que existen son os cis; os espazos de afectos temos que crealos nós coas redes», di Eva Mejuto

Ferrández, pola súa parte, historia a disidencia sexual galega en tres períodos: “os invertidos” de hai un século, desde 1875 ata 1936; o franquismo, e os últimos 40 anos, con pausa en 2017. «A división das épocas ten un sentido de realizar mellor a investigación, pero non é unha división férrea e inmóbil e se solapan en moitas ocasións». As siglas LGTBI apenas aparecen, en tanto que os termos e os marcos cos que designamos e entendemos hoxe determinadas realidades non se corresponden cos que se utilizaban anos atrás.

A memoria a través do século XX

Cada unha das xanelas que vai abrindo Daniela Ferrández da a lugares distintos en cada momento. Durante o primeiro período —comprendido polo último cuarto do século XIX e o primeiro do XX—, centra a ollada na importancia do transformismo escénico, xénero que se popularizou en Galicia desta época e situouna como un lugar de paso obrigatorio para os artistas deste xénero. Pero, ata a chegada dos “imitadores de estrellas”, «as transgresións da norma perdían o seu significado por estaren permitidas», relata no libro. Ernesto Foliers —figura da portada d’A defunción dos sexos— é «o primeiro que deixa de facer as transformacións cun ton xocoso, que deixa de transformarse en outros personaxes para directamente imitar estrelas femininas».

Representa un salto deste proceso do transformismo para cuestionar os marcos establecidos de xénero. Actuou por primeira vez no Salón París (A Coruña) o 21 de setembro do 1908 e, a partir de aí, encadearía máis actuacións nese e noutros espazos de Galicia, como o Círculo das Artes (Lugo), o Palacio Luminoso (Ourense) ou o Cine Fraga (Compostela).

A historiadora achou, ademais, actitudes de cuestionamento do sistema sexo-xénero no Entroido: «Configurouse como un espazo de inversión e desorde envolto nun clima de liberdade, parodia e burla das xerarquías». Pese a que os contextos son diferentes, esta permisividade herdada historicamente trasládase á actualidade. En base ás testemuñas da reportaxe Existir e resistir publicada en VINTE, Entroido é —con excepción do Orgullo— o momento do ano no que as institución teñen máis en conta ás artistas drag e travestis do país para as súas programacións culturais.

Na esquina inferior dereita, o transformista italiano Fregoli, internacionalmente coñecido, na súa visita á Coruña en 1914, nunha nota de Vida Gallega © Cedida por Daniela Ferrández
A da esquina inferior dereita é a imaxe de portada de A defunción dos sexos, extraída dunha páxina de El Eco Artístico de abril do 1910 © Cedida por Daniela Ferrández

En relación co franquismo, os lugares da vía pública onde individuos eran descubertos pola policía practicando relacións sexuais infórmannos de posibles espazos de encontro habituais, o que hoxe poderíamos asimilar como cruising. Configúranse así as zonas próximas ao porto e ao casco vello de Vigo, aos xardíns de Méndez Núñez na Coruña e, con toda probabilidade, ao cine Callao e os urinarios da Praza do Amboaxe en Ferrol. «Este tipo de espazos non tiñan simplemente unha función sexual, tamén unha función de encontro, onde se construía comunidade. Pódese dicir que o feito de que haxa persoas homosexuais que vaian a eses espazos esperando atopar esa comunidade é unha conquista porque saben que aí van atopar iguais», explica a historiadora.

As barreiras entre os momentos bórranse cando os espazos traspasan a barreira temporal. Sucede, por exemplo, cos xardíns de Méndez Núñez. Como parte dunha investigación nova, Ferrández atopou o rastro da presenza de disidentes sexuais ao principios do século XX. «Logo [do franquismo], atopamos novas de como se seguen denunciando agresións en Méndez Núñez e, a día de hoxe, se entramos nos mapas do cruising gay atopamos que segue sendo un destes espazos aínda».

Alén das zonas de crusing próximas ao porto, Samil formou parte imprescindible en Vigo. En base á testemuña de Braulio Villariño recollida pola historiadora, «confirmouse que existiu na cidade unha alta concentración de travestis e transexuais que se dedicaban á prostitución e ao mundo do espectáculo». Alí se celebrou nun restaurante a “primeira festa gay de Galicia” en agosto de 1978, e alí actuaban Paola, Milena, Raquel, Violeta, Gamba e Dalia —a presentadora da anterior festa—, seis mulleres trans entrevistadas en El Pope por un espectáculo recorrente na sala de festas Riomar, na que reivindicaban a súa identidade e pedían dereitos paras as persoas trans.

Unha nota de El Pueblo Gallego de setembro de 1978 documenta a que denomina “primeira festa gay de Galicia” © Cedida por Daniela Ferrández

Activismo e ocio no último cuarto do XX

Entre o franquismo e a Transición hai unha ruptura motivada pola entrada en xogo do activismo. O primeiro punto de inflexión para as grandes mudanzas sucede nun lugar alleo á xeografía galega. Os disturbios de Stonewall de 1969, unha serie de protestas en resposta a unha redada policial nun pub de Nova York, desencadeou a proliferación de movementos de disidencia sexual pola consecución de dereitos, que motivaron a constitución da Fronte Homosexual Galega. Ilegal baixo a lexislación franquista aínda vixente, é unha das precursoras da Coordinadora de Frentes de Liberación Homosexual del Estado Español (COFLHEE).

Un documento inédito facilitado por Ferrández á VINTE recolle as primeiras reivindicacións desta organización; moitas en liña co movemento feminista. A maioría chaman á despenalización, despatoloxización e da desestigmatización pública da homosexualidade. Falan do recoñecemento das mostras públicas de afecto e do «dereito a vestirse e adornarse como se queira». As demandas sanitarias teñen igualmente un oco —pídese a atención ás enfermidades venéreas e xenitais e a inclusión da medicación anticonceptiva na Seguridade Social— e xa se recolle o dereito ao aborto e á «operación de cambio de sexo».

Segundo Daniela Ferrández, esta de A Nosa Terra, coincidindo co décimo aniversario dos disturbios de Stonewall, é a primeira portada dunha publicación dedicada á loita homosexual en Galicia © Cedida por Daniela Ferrández

A constitución desta primeira organización, coa aparellada celebración do IV encontro estatal da COFLHEE en Vigo, e a publicación de varias entrevistas e reportaxes sobre homosexualidade son o que levan a Daniela Ferrández a escribir: «A conquista de espazos reproducíase a un ritmo vertixinoso en moi pouco tempo».

A constitución da súa sucesora, a Coordinadora de Colectivos Gai de Galicia (CCGG), que agrupaba ás formacións existentes na Coruña, Santiago e Vigo, formalizouse coa distribución dun planfleto reivindicativo para o “Día do Orgullo Gai”. O parque de Castrelos (Vigo) é o lugar no que a CCGG fai a súa primeira aparición pública, durante o transcurso dunhas xornadas feministas nas datas do Orgullo do 1980. Un ano despois, é a responsable da primeira manifestación, na mesma cidade.

O primeiro panfleto repartido pola Coordinadora de Colectivos Gai de Galicia (CCGG) con datas do Orgullo do 1980 © Cedida por Jonatan Santos

No último cuarto de século, o ocio aparece como vehículo de socialización e oportunidade para tecer redes entre o colectivo. A mirada ponse agora, en lugar de en lugares apartados da luz do día, en puntos de encontro habituais destinados ao lecer. Entre as obras de Ferrández e Mejuto, súmanse nomes dos bares e pubs que reuniron aos disidentes sexuais en Galicia. En Compostela —un fervedoiro cultural durante os ‘90, segundo o describe Ferrández— destacaron bares como Tarasca ou Curruncho ou discotecas como a antiga Black ou o HS xa a finais dos ‘90. Tamén o Modus Vivendi, que non era un bar “de ambiente”, pero formou parte dese ecosistema.

En Vigo, ademais da Roy Bleck, considerado o local gay más antigo de Galicia, é clave o Plaff, que Itos Domínguez inaugurou no ano 1992 para dar un espazo seguro ás mulleres lesbianas e continúa aberto na actualidade, con máis de 30 anos en activo: «Ela dicía que había moitas mulleres que podían ser, entre aspas, lesbianas no seu bar. Para poder bailar, coñecerse, para estar tranquilas. Nese sentido, o ocio foi un punto de conexión. Nun momento no que para ser había que estar de portas cara adentro, os espazos colectivos de ocio eran os únicos espazos de liberdade que tiña moita xente». No Plaff xestáronse iniciativas como o cineclub Lumière e o Comité Antisida de Vigo.

Alén do ocio, a formación, a divulgación e a reivindicación da realidade da disidencia sexual formou parte da colectividade organizada. A conciencia reflectíase nunha serie de publicacións. D’O Aturuxo, a Coordinadora de Colectivos Gais de Galiza (CCGG) editou catro números entre xaneiro e xuño do 1981. Así o relata Vicente Montoto en Memoria diversa: «O Aturuxo naceu da necesidade que viamos no colectivo de espallar, facer chegar que non quedasen só no espazo pechado da nosa organización».

Aparecen outros nomes, como Andaina, “a revista do movemento feminista galego”, que naceu no 1983 como o órgano de expresión da Asociación Galega da Muller (AGM) e segue editándose ata o día de hoxe; S’homos e Voces de Queempostela, as publicacións do Colectivo Gai de Compostela (CGC) en diferentes etapas, e Enboga, o boletín do Colectivo de Lesbianas de Galicia (BOGA), con catro números publicados de forma irregular. A súa pegada está gravada nos fondos documentais do Consello da Cultura Galega, como parte do Centro de Documentación de Igualdade e Feminismos (CDIF) dentro da súa colección A Saia, na honra da publicación homónima, a primeira revista dun colectivo feminista independente de Galicia.

Páxina 3 do número 0 d’O Aturuxo, publicado en xaneiro do 1981, que recolle o “sinpa” da Cafetaría Manhattan © Centro de Documentación de Igualdade e Feminismos (CDIF) do Consello da Cultura Galega
Páxina 2 do número 1 d’O Aturuxo, publicado en febreiro do 1981 © CDIF
Páxina 5 do número 11 de Andaina, que anuncia o II Encontros Galegos de Feministas Lesbianas para finais de marzo do 1987 © CDIF

Espazos propios para as mulleres lesbianas e as persoas trans

Dos espazos de loitas no momento inmediatamente postfranquista foron excluídas as persoas trans. Os enfoques sobre a transexualidade seguen a ser patoloxizantes, mentres que a homosexualidade comeza a tratarse como parte da diversidade e esténdese o termo anglosaxón gay. «Dun modo paralelo ás peticións políticas de dereitos para as que ‘mudaran de sexo’ existía un interese neste colectivo [a Fronte de Liberación Homosexual Galega, a primeira organización do país] por diferenciarse da figura da travesti e da transexual, construída socialmente como algo monstruoso e marxinal», escribe a historiadora sobre a exclusión dos espazos de militancia.

«O feminismo é o faro que guía a loita da disidencia sexual en Galicia durante todos os anos ‘80», sinala Daniela Ferrández

Laura Bugalho é a primeira muller trans visible en movementos sociais e políticos. Converteuse en referente pola súa labor formativa e concienciadora para as organizacións de militancia sindical, política, feminista e de liberación sexual, pese a un rexeitamento inicial destas. A realidade trans formou igual parte do activismo queer que agromou cara o cambio de século —as Maribolheras Precárias, creado no 2004, foi o primeiro colectivo queer do país. Dentro da loita pola liberación sexual, distanciábanse dos movementos gays e lésbicos, centrado na aprobación do matrimonio homosexual, mirando a outros obxectivos que tiveran en conta a minorías desprazadas.

Tamén a homosexualidade feminina á que se condenou durante o franquismo á invisibilidade queda relegada a unha segunda posición. Coa aparición da CCGG —relata Daniela Ferrández— o lesbianismo gañou peso no discurso, pero os grupos primixenios de mulleres desligáronse da coordinadora e dos colectivos urbano para organizarse dentro de diversos colectivos feministas.

Neses anos, o activismo lésbico atopou un espazo compartido co feminismo: «Despois do ano ‘82, cando desaparece o último dos colectivos fundados durante a Transición, hai quen di que non hai nada ata os ‘90, pero non é certo. O feminismo é o faro que guía a loita da disidencia sexual en Galicia durante todos os anos ‘80. É súper importante, responsable de sacar ás lesbianas do ostracismo, de cuestionar o modelo normativos de sexualidade, de introducir debates moi novidosos, de facer actividades… O feminismo foi, sen dúbida, unha peza fundamental deste movemento, que parece se nos esquece», defende Ferrández.

Unha das faixas da Asociación Galega da Muller (AGM) na manifestación do 8 de marzo do 1983 en Santiago de Compostela © Cedida por Nanina Santos a Eva Mejuto e a Daniela Ferrández

Fronteiras desdebuxadas

A historia de Galicia, e as vidas galegas, está vinculada á de outros territorios. A historiadora atópalle unha explicación: «Ser disidente sexual no pasado e aínda no presente supón para moitas persoas o que moitas investigacións denominaron como “sexilio”, o feito de que vivir fóra do armario ou que se saiba quen es implica un movemento case obrigatorio».

Tratábase de vidas en tránsito e por iso hai unha chea de historias de persoas disidentes que migran cara América no século XX. «Non sei se por que pensan que van atopar máis iguais e, por tanto, van atopar un círculo de sociabilidade para vivir», expresa a súa dúbida. Tamén se produce un movemento migratorio dentro do territorio estatal. Trinidad Falcés, por exemplo, naceu na Coruña, viviu un tempo en Barcelona e, cansa da Cidade Condal, retornou á Coruña, onde faleceu este verán; Nacha Sánchez naceu en Madrid e asentouse en Vigo en 1985, onde aínda reside.

O coruñés Tomás Fábregas converteuse, de feito, nun referente contra a discriminación das persoas seropositivas fóra do territorio galego. O activista vivía en San Francisco cando era director da San Francisco AIDS Foundation. Ao volver do Congreso Internacional sobre a Sida en Ámsterdan —cando o Goberno estadounidense prohibía a entrada no seu territorio ás persoas portadoras do virus—, pronunciou unhas verbas coas que retou ás autoridades a detelo: «Son seropostivo, detéñanme porque quero entrar no país». Pero non se atreveron.

O espazo rural

Son as vivencias persoais as que nos dan pistas de como é un lugar; tamén no rural. A barreira invisible para recoñecer outras identidades non heteronormativas, como a nena á que lle preguntan cal de dúas mulleres é a súa nai en Ribadeo, a nai que escoita a súa filla expresar a súa identidade de xénero en Outeiro de Rei, ou que compra agochada unha revista porno gay no quiosco da Praza da Vila de Sarria ou a parella de lesbianas que sofre impedimentos á hora de acceder á reprodución asistida en Monterroso.

Facémonos escoitar?, un proxecto do colectivo Agrocuir e a Cooperativa Indaga en colaboración coa Rede Museística de Lugo, pretende poñer voz ás vivencias do rural da provincia. Trátase dun mapa interactivo que documenta as vivencias anónimas da disidencia lucense asociadas a lugares para trazar a panorámica dunha colectividade. Segundo explica Adrián Gallero, representante de Agrocuir, a intención é a de rachar co «prexuízo de que no rural non se pode vivir a sexualidade e ese prexuízo aínda máis radical e absurdo de que no rural non hai diversidade sexual e de xénero».

A diferencia de enfoques crea a riqueza do mapa, e de aí a ausencia de filtro e edición dos arquivos: «Non queriamos transmitir unha visión unidireccional desde nós, senón crear un prisma de vivencias sen mediación, unha cousa importante para nós. Chega un audio e se sobe. A suma desas voces é o que queda e aberto á interpretación de cada quen». Así é como se debuxan liñas temáticas comúns de forma natural entre as vivencias compiladas.

O ocio, igual que era parte fundamental da vida urbana, o foi no rural. Braulio Vilariño abriu durante os ‘90 a Casa do Outeiro, que se converteuse en Palas de Rei nun centro de encontro para as vidas diversas da contorna en todos os sentidos, cunha gran vida cultural, igual que o Modus Vivendi en Compostela, dirixido por el mesmo; Ana lembra a discoteca Estrella de Burela, durante os anos ‘80, como un «punto de encontro para o colectivo homosexual», onde coñeceu a outros iguais; unha testemuña anónima deu os seus primeiros bicos con outras mulleres no Cacaracho de Monterroso, o que nunha desas supuxo un shock para unha amiga súa, e houbo quen atopou a súa liberdade en Lugo, cunha vida nocturna repartida entre diversos locais de Campo Castelo.

Na capital, Emo, La Candonga —onde se realizaban as reunións de ALAS, incluída a fundacional— e o Calma Chicha. «Sendo adolescente, o Campo Castelo foi ese primeiro espazo público no que fun quen de comezar ese desenvolvemento persoal máis aló dos estereotipos cisheteropatriarcais», escóitase no testemuño da lucense Carmen Granxeiro, mentres lembra eses bares aos que se lles podía atribuír a etiqueta de gay friendly, que agora cualifica como «obsoleta».

O activismo é outra dimensión presente nas vivencias do mapa vital que traza a iniciativa de Agrocuir. Queda documentada a fundación de ALAS Lugo ou accións de protesta en favor dos dereitos do colectivo. «Os pequenos contactos que había entre A Coruña e Lugo, A Coruña e Vigo e tal dixemos: plantámonos en Mondoñedo? Plantámonos un sábado pola tarde cento e pico persoas». Este testemuño anónimo refírese á protesta fronte ao palacio episcopal de Mondoñedo pola actitude homófoba do que daquela era o bispo, Gea Escolano, que cualificara de “enfermo” a un párroco gay de Huelva.

Algunhas das memorias agrúpanse arredor do instituto. Hai quen se para a lembrar fronte ao seu instituto en Viveiro ou quen pelexa pola publicación dun relato homoerótico na revista do seu instituto en Sarria, o actual IES Xograr Afonso Gómez. Guillermina Domínguez, de profesión profesora, cóntalle a Eva Mejuto en Memoria diversa como o seu lugar de traballo pesa na súa identidade: «Penso que os docentes non saen do armario porque non senten os centros como espazos seguros nin a Consellería como unha institución acolledora coa diversidade». «Agora [ela e a súa parella] vivimos no rural, pois eu sentín a necesidade de fuxir de Santiago, e no campo, en contra do que poida parecer, todo foi mellor», confirma Domínguez a tese de Facémonos escoitar?.

«As cidades teñen eses barrios, eses “guetos” onde o colectivo LGTBI séntese seguro, pero tamén temos o resto da cidade, que é unha selva se es do colectivo e non es unha persoa empoderada ou con vivencias negativas, no resto da cidade hai un campo de batalla. No rural quizais non hai espazos claramente identificados como seguros, pero desde o noso punto de vista é que a maioría de espazos debido á dinámica de socialización que hai son máis seguros que nas cidades», defende Gallero.

 

En diálogo coa actualidade 

«Se puideses ter nacido, en vez dos anos 40 ou 50, nacer no 2000 e ter vivido en democracia, dereitos da comunidade, preferirías non ter pasado por iso?», preguntoulles Eva Mejuto a todos os entrevistados para Memoria Diversa. «E todos menos un dixeron que non, que non cambiaban a situación de hoxe porque o contexto que viviron permitiulles facer unha loita, un activismo e ver unha transformación social que lles axudou a ser mellores persoas e máis fortes. Sorprendeume. Pasástelo moi mal, algún estivo preso… Teriades evitado pasar por ese sufrimento? O feito de nós pasar por iso significa que hoxe a xente nova teña outros dereitos grazas a nós, dicíanme».

En Memoria diversa hai un pano de fondo presente en todas as testemuñas recollidas: un temor cara á situación actual do colectivo, especialmente a das persoas trans. «Os dereitos que conseguimos podemos perdelos», dicíanlle a Mejuto. A maioría tamén manifestou un desexo por unha maior integración entre a xente maior e nova do colectivo. Agora, Mejuto prepara unha segunda parte coas testemuñas que non lle couberon e outras que non atopara na primeira quenda, esta vez co foco na xente que militou dos 2000 en adiante e a época da sida.

O pasado dialoga co presente, coma no caso do Entroido. A expulsión de dous rapaces do Manhattan Plaza por ser homosexuais ocorreu na mesma cidade, A Coruña, onde este ano denunciáronse en redes sociais varias expulsións pola vestimenta en Amura. Unha desas prohibicións de entrada está recollida no retrato queer da Coruña publicado en VINTE con motivo do aniversario do asasinato con motivación homófoba de Samuel Luiz, que, durante uns días, mudou a cidade en lugares como a Avenida de Buenos Aires —onde se lle homenaxeou— e, durante as semanas posteriores, mobilizou a todo Estado.

Nun fío similar, a mención á manifestación do 1981, convocada pola CCGG e apoiada por outras organizacións da esquerda en Vigo adoita ir aparellada a unha mención aos disturbios de Stonewall. Esta analoxía foi o centro dunha iniciativa liderada por Jonatan Santos, un rapaz compostelá de 30 anos con experiencia nos eidos das Ciencias Políticas e da Educación Social. Este proxecto de sensibilización, subvencionado pola Iniciativa Xove da Xunta de Galicia, consistiu nunha serie de coloquios, que organizou con Sofía García, e nunha exposición na libraría Lila de Lilith na capital organizada hai tres anos.

Sen os recursos actuais, chegar á información para crear os materiais non foi doado. Tirando de fíos, deu co Contenedor de Feminismos, xunto ao que unha serie de voces lembraron esa primeira manifestación no Obelisco da Coruña en 2009. A Casa-Museo Emilia Pardo Bazán, detrás da exposición e as accións organizadas, facilitoulle unha serie de documentos, que sumou á hemeroteca de La Voz de Galicia para artellar a exposición. Eses materiais aproveitounos para elaborar un fío en Twitter co fin de darlles unha segunda vida na rede.

Estas dificultades atopadas motivaron o proxecto que prepara agora: crear unha páxina web con recursos en relación ao colectivo. Nutrirase ademais do seu coñecemento sobre persoas refuxiadas por identidade de xénero ou orientación sexual en base á súa experiencia na Comisión Española de Axuda ao Refuxiado (CEAR), na que traballa actualmente.

Fotografía da exposición que organizou Jonatan Santos na Libraría Lila de Santiago de Compostela en outubro do 2019 © Cedida por Jonatan Santos

«Alén das exposicións particulares da investigación que permanecen no campo académico, o interesante é en rede, en comunidade, ser capaces de divulgar isto e que quede claro que Galicia ten unha historia da disidencia sexual e que é cuestión de todas recuperala», sostén Daniela Ferrández. Como recolle na introdución de A defunción dos sexos, o ensaio que colle o relevo dos esforzos de Carlos Callón, Antón Lopo, Mariam Marinho, Narciso de Gabriel e mesmo Eva Mejuto.

Esta vida en transformación aplícase a todas as iniciativas mencionadas. O libro Memoria diversa é parte dun proxecto da Deputación da Coruña, que se desenvolveu durante os últimos dous anos en datas próximas ao Orgullo con diferentes palestras; Daniela Ferrández traballa na divulgación da súa investigación, a cal continúa, coa exposición Sen cancelas en colaboración co Consello da Cultura Galega —pódese visitar de forma virtual— ou con actividades como o roteiro Ferrol Desviado organizado pola cooperativa Renexerando xunto a ela, e mais a propia iniciativa Facémonos escoitar? cobrou vida a través dun roteiro dentro da Muralla de Lugo que contou cos protagonistas das vivencias. Esta última, pendente dunha continuidade, aínda acepta audios a través do seu mail (agrocuirdaulloa@gmail.com).

Daniela Ferrández no palco da música de Ferrol, durante o roteiro Ferrol Desviado organizado por Rexenerando © Charo Lopes
O colectivo Agrocuir organizou un roteiro dentro da muralla de Lugo como unha extensión ao mapa Facémonos escoitar? © Cedida por Adrián Gallero

A cotiandade da época contemporánea queda gravada na comunidade global Queering the Map, organizado a través das notas anónimas dos usuarios en relación a un lugar. Na avenida de Castelao de Vigo hai quen confesa que empezou a cuestionarse a súa sexualidade vendo anime; na rúa Bertón de Ferrol outra persoa lembra a primeira vez que bicou a unha rapaza, que continúa sendo a súa mellor amiga e a súa compañeira. Máis dunha ducia de testemuñas —a maioría sobre a saída do armario ou o primeiro amor— compoñen e debuxan as vivencias dun colectivo que aínda precisa compartir lembranzas para empoderarse como comunidade.

Captura da rexión correspondente a Galicia en Queering the Map © Google
Daniel Portela Otero

Daniel Portela Otero

Un título di que son xornalista. O interese polo social, a cultura e as narrativas dixitais van por riba diso.

Máis Vinte

  • A Coruña queer. Historias da mocidade LGTBI no primeiro ano sen Samuel

    Comeza o mes do Orgullo LGTBIQ+ e falta pouco para o aniversario dun feito que conmocionou A Coruña, o asasinato homófobo de Samuel Luiz. Estes días a cidade ferve coa axenda cultural, lúdica e reivindicativa do Corufest. Nós quixemos saír á rúa para coñecer historias en primeira persoa da mocidade queer que vive na Coruña e que atopou nela certo refuxio, pero tamén aínda situacións de inseguridade e incomprensión. E facémolo estreando colaboración con O Novo Normal: A Coruña, a cargo das imaxes e dos textos.  

    Xente
  • Existir e resistir. Unha ollada ao drag en Galicia

    Toda unha comunidade de artistas drag, apenas visible, desprégase ao longo do país a pesar da falta de espazos e a desconexión coas institucións. Con vivencias e percorridos diferentes, comparten unha vontade por facerse coñecer e valorar e, por riba, facelo desde aquí.

    Escena

Faite de vinte

A partir de 5€ mensuais podes suscribirte a VINTE e colaborar para que sigamos a producir contidos de calidade pagando dignamente as colaboracións de vídeo, fotografía, ilustración, xornalismo e creación de todo tipo.