Por necesidade comezou a producirse a si mesmo e por vontade de dinamizar a escena empezou a traballar para outres. Berto Mira produce a unha nova xeración de artistas, nunha maioría queer, con proxectos que transitan por lugares próximos ao pop electrónico e pasan por moitos outros, como o pop dance dos 2000, o folk ou o techno.

Unha story foi a semente dun novo pop que está a agromar en Galicia. É diverso —gran parte das súas artistas son queer—, transita lugares distintos próximos ao pop electrónico e prodúcese desde a casa de Berto Mira, cantante, músico e produtor. Cando o dúo Verto aínda estaba en activo, era a outra metade, Fer Peleteiro, quen se encargaba da produción dos temas. Coa súa fin, Berto só contempla a opción de autoproducirse. Remata o seu primeiro álbum en solitario, Viaxe ao espazo interior, e decátase de que el tamén é capaz de facelo.

Feita esta descuberta sobre el mesmo, anunciou en Instagram que buscaba xente á que lle producir. «Tiña a ambición de axudar a peña que quixese iniciar o seu proxecto e de seguir achegando cousas á cultura galega», explica. Cría que o que fixera con Verto e a música que fai el agora xa acadaran un espazo. A súa ambición era a de crear oportunidades para encher baleiros.

A realidade é que as artistas ás que lles produce nada teñen que ver entre elas. Maiko Leinad mira a Belén Aguilera, Billie Eilish ou Miriam Rodríguez como espello en temas intimistas; Fillas de Cassandra mestura o folk galego co pop electrónico para revisitar a mitoloxía desde una óptica feminista; Nia Twee, co inglés como idioma principal, busca unha estética hiperfeminizada en temas próximos ao hyperpop e ao pop dance dos 2000; Verter Gz abandeiran a festa a través do absurdo nunha mestura de estilos; Rivadulla aspira ao “parkineo marica” entre reminiscencias do pop-rock dos 2000, e ash diz transita entre xéneros musicais para contar a cotidianidade.

A visión de Nia Twee, que deu con Berto despois de experiencias frustradas con outros produtores, encaixa coa vontade manifesta do produtor por impulsar unha renovación: «A súa forma de traballar baséase en producir para xente que é un caso perdido para o resto de produtores; xente que está moi pouco encasillada e que non atopa a ninguén que poida sacar as ideas da súa cabeza».

Os procesos creativos, así e todo, son diferentes con cada un. Con Verter Gz, que querían «alguén que lles axudase na parte creativa» ou con Maiko Leinad, participa de forma máis activa no proceso de composición, axudándolles coas letras ou as harmonías. Con Fillas de Cassandra, achega as súas ideas para «darlles unha estética [ás cancións] e para facelas o máis especiais posibles», en palabras de Berto.

«O que fan Fillas de Cassandra, por exemplo, non ten nada que ver con Nia ou co que vou sacar eu. Berto nótase que escoita e aprende de todo o que fai», apunta Rivadulla. A aprendizaxe mutua é unha das bases do proceso de composición. «Eu estaba acostumado a gravar nun ambiente intimista», lembra o produtor das sesións que compartía con Fer en Verto. Del aprendeu un estilo de produción dinámico, que se basea en gravar a base co artista, explicalo e ter capacidade de adaptación. É o que coñecía e así é como se sente cómodo. «A música electrónica permite ir ao piñón» e, por iso, está acostumado a facer as cancións en sesións intensivas dun día.

Estas dinámicas rematan en relacións de amizade: «Acabamos de gravar e imos tomar algo ou imos comer por aí, é un rollo social… de compartir historias e de entender por onde queren ir esas persoas». Esta implicación emocional muda as cancións. Pon un exemplo: «Se non soubese o que sufrira Maiko coa súa bisexualidade, non tería feito O Berro desde a rabia».

O “seu son”, se é que existe un só, está en constante evolución: «Consiste en tropezar todo o tempo e chegar a puntos onde remato sentíndome guai. Pois escoitas os baixos dos temas e son todo baixos distorsionados, as baterías que uso... Ao final nace do meu ordenador e do que eu podo sacar del». É determinante o feito de que traballa con pop, onde busca a repetición, un late motiv que defina o tema.

Berto adquire referencias e coñecementos diferentes de cada un deles. Tamén garda leccións como artista: «A min ensínanme moitísimas cousas, sobre todo a ter paciencia. Eu estou moi afeito a ir a piñón, a non repousar as cousas. Para este disco algunhas cancións deixeinas un mes». Refírese a Sinto, o seu segundo LP en solitario, cuxo primeiro single, Bágoas de Cocodrilo, xa está fóra.

Os nodos de amizade —ou, cando menos, vínculos de apoio— esténdense entre as propias artistas. Aínda que non todos se coñezan en persoa, escoitan a súa música, compártena e escríbense. «Somos como unha especie de xeración, súper queer todo, moi bo rollo… Ao parvo, fas grupo coa xente», di Rivadulla.

Maiko Leinad e hydn, primeiras en chegar

Entre todas as mensaxes que Berto recibiu de volta en resposta á súa story, fixo un cribado: «Dinme conta de que había persoas que só me falaban polo de Verto e vir a cabo de min. Só produzo a xente coa que me sinto a gusto, por moito de que sexa unha cuestión de que me pague». As primeiras persoas que aceptou foron Maiko Leinad e hydn (SandraGuedev).

Esta última foi entrevistada en VINTE por Ana G. Liste: «Os produtores das primeiras tres cancións que ten publicado axudárona moito a aprender no proceso de creación, e a saber o que quere e o que non», escribe a xornalista. Entre eles está Berto, quen se encargou de FIRETOUCHED.

«Eu quero adicarme á música desde pequeno e hai un ano empecei a compoñer e desenvolver un concepto para o futuro CD». Esta foi a mensaxe que recibiu Berto de parte de Daniel Daporta, o nome de pila de Maiko Leinad. O día que se coñeceron contoulle de corrido a Berto cal era o concepto do que agora é Voráxine e puxéronse a traballar. De aí saíron o que agora son sete cancións máis un interludio, cohesionadas por «unha constante confusión de sentimentos e emocións», vinculadas a un remuíño de auga accionado polo acción do vento e reforzadas por estruturas circulares e repetitivas.

«Quedabamos de cando en vez e sempre saía unha canción feita», apunta Maiko. A única canción que tardaron máis dun día en facer foi Turneda, unha das inicialmente compostas a guitarra, xunto con Onde e Cárcere Mental. Dedicáronlle máis tempo pola implicación emocional que supoñía para o artista, posto que estaba dedicada á súa tía falecida. O primeiro día gravaron a guitarra e o solo e o segundo, as voces. Entretanto, Berto detívose a escoitar a Maiko falar dela, unha conversa que rematou entre bágoas.

«Houbo unha época de crise na que non tiña idea de nada. Estaba súper colapsado. Quería sacar o disco a principios de xullo e o videoclip de Voráxine en xuño, sen pausarme e sen darme conta do que estaba a facer», lembra Maiko. Quería«tirarse a unha piscina sen auga», pero houbo un proceso de acompañamento propio dun amigo —o que é— por parte do seu produtor.

De hydn a Nia Twee, e de Nia Twee a Rivadulla

Nia Twee escoitou as tres mostras do terceiro produtor co que traballara no seu virxe proxecto musical e decatouse de que, unha vez máis, non lle valía ningunha. Comezaba a pesar o desánimo. Tiña ata as fotos, pero faltáballe a canción. Entón, a súa amiga hydn faloulle de Berto: «Berto salvoume a vida. Eu estaba desesperada porque acababa de descubrir que o meu terceiro produtor non me ía a servir de nada. Eu pedíalle que soase máis feminino e todo soaba a unha aura moi masculina».

Deste primeiro contacto coa industria, percibiu machismo reflectido «nese tipo de mansplaining de “eu entendo e ti non”», de xeito que un dos produtores recrimináballe o feito de non coñecer o argot técnico. Con Berto experimentou un cambio nas súas liberdades creativas; con el está aprendendo a expresarse nesa linguaxe especializada. Descríbeo como intuitivo á hora de traducir o que quere: «Sabe fiar». «A miña personaxe performa un xénero hiperfemenino. Os produtores, ata agora, sendo varios deles LGTBI, non souberon meterse no papel. Todos saben facer trap, pero cústalles o pop», asegura.

«Os produtores cos que traballei antes de Berto saben facer trap, pero cústalles o pop». Nia Twee

O seu concepto estaba moi pechado: «Quero un sonido hiperfemenino e que che faga pasar por todos os estados: desde que cortas co teu mozo, estás de festa ou de chill», explica coa cabeza no primeiro álbum. Berto confírmao: «Nia ten ideas moi concretas e necesita as cousas moi malladas. Se esta voz non lle soa o suficientemente feminina ou marica, grava outra». U Wanna é o culme, onde se define como unha “bimbo Cinderella” ou “plastic CEO” e alude a Ayesha Erotica, unha das súas principais referencias artísticas.

Está convencida de que o seu nicho non está en Galicia, nin sequera en España. Interpreta as súas cancións en inglés porque é a lingua á que está acostumada a consumir a música. Cada vez síntese menos representada pola etiqueta do hyperpop, un termo que foi abríndose como un paraugas para aglutinar formas diversas de pop extremo e maximalistas, cunha carga experimental: «Tiven que buscar cancións de Lady Gaga en The Fame e outras de Britney Spears noBlackout para descubrir que o meu son era o pop dance». A súa intención é traer de volta os 2000 cun son actual.

Ata o momento, os seus bolos fíxoos en espazos explícitamente queer. Cantou un dos seus temas con Berto no Atlantic Pride da Coruña, fixo un showcase no pub Claro Boba, situado na zona do Orzán, e o seu primeiro concerto foi a principios de outubro noutro local da cidade herculina, La Disfrutona, como parte dunha Tr3mor. «O meu proxecto Nia Twee nace do artificial e está creado por e para o colectivo LGTBI. De momento, véxome insegura fóra de espazos queer», apunta.

Se a Nia Twee foi hydn quen lle falou de Berto como produtor, foi Nia Twee quen o puxo en contacto con Sergio Rivadulla. El viña de ter outra experiencia totalmente diferente con outro produtor en Madrid, onde vive desde 2017. «Acomunicación non era moi fluída. A primeira canción [Tu Novio] era unha versión [de Girlfriend, de Avril Lavigne] e sorprendérame que tardaramos tanto en facela. Berto explicoume que íamos estar no estudio o día enteiro». Así sucedeu nunha das súas viaxes de volta a Galicia.

Mentías, que xa está dispoñible en tódalas plataformas dixitais, é un tema que o artista define como “parkineo marica” e Berto asimila ao revival do pop-rock dos 2000 que veu da man de éxitos como Tu Foto del DNI. A música é unha parte das súas inquedanzas artísticas; de momento, non hai unha intención de dedicación única. Mais a pesar da distancia non o dubida: «Se fago unha canción despois desta, vai ser con Berto».

Rivadulla continúa conectado a Galicia a través da lingua e da cultura. «Desde que me mudei a Madrid, empecei a falar en galego», lembra. Neste “clic” interviu Verto, que en 2019 escoitaba cunha compañeira tamén coruñesa desde o seu piso na capital do Estado. Con todo, este tema, Mentías, interprétao en castelán porque a persoa á que vai dirixido non é galegofalante.

O folk e a electrónica coñécense en Fillas de Cassandra

O anuncio polo que María SOA —nome artístico de María Pérez— conectou con Berto foi outro. Pola mesma época, o artista buscaba teclista, lugar que agora ocupa ela. Converteuse no seu produtor de forma orgánica. Ensinoulle un vídeo da súa primeira actuación como Fillas de Cassandra con Sara Faro, nun acto do 25N do ano pasado, e a partir de aí comezaron a traballar nos seus temas.

As dúas teñen percorridos artísticos diferentes: María vén da práctica clásica da música da mán do piano e Sara, do teatro e das cantareiras. «Nós compoñemos co piano e coa pandeireta e, co tempo, temos máis idea do que queremos facer a nivel electrónico», explica Pérez, pero foi unha aprendizaxe froito de observar a Berto traballar. É el quen se encarga de engadir esta capa ás súas cancións para potenciar as composicións. «El é coma se fose un instrumento máis», engade.

Elas parten de coplas para cantalas á súa maneira. Por exemplo, tomaron parte —unha frase e un fragmento da harmonía do retrouso— dunha canción popular que se cantaba nas comidas da familia de María para Lisístrata (Varre Vasoira), e apoiáranse na instrumental do retrouso da Muiñeira de Ponte Sampaio para o seu próximo sinxelo. Pero non necesariamente parten de cancións preexistentes: «Moitas melodías están influídas polo que nós escoitamos da música tradicional», Do tradicional beben de Xosé Lois Romero e Aliboria, Leilía, Baiuca e álbumes como Contrapunto de Tanxugueiras, que se atopan con Bad Gyal ou Rosalía e mesmo con referentes do barroco.

Transforman igualmente os mitos para darlles unha lectura feminista a través das súas vivencias como mulleres. Para Antígona xa tomaron como referencia unha reinterpretación desde esta óptica, como é o texto La tumba de Antígona de María Zambrano; en Lisístrata a canción popular atópase con esta historia sobre unha folga sexual e de coidados para parar a guerra do Peloponeso. A súa Acrópole, o seu primeiro álbum, tamén se comporá doutros relatos como a fuxida de Dafne e Syrinx de Apolo e Pan, convertida nunha carta lésbica, ou o de Cassandra, dominado polo sentimento de constante cuestionamento.

O absurdo de Verter Gz

Era 2020 e Miguel Varela e Silvia Ouro, a dez días de pechar o prazo, decidiron enviar un tema para a Canción do Verán da TVG. Mentres Silvia remataba de producir o tema —agora está formándose en produción musical—, unha lata de Monster que a acompañaba polas présas verteu sobre o seu portátil. Dunha anécdota absurda coma esta saíu Verter Gz, un dúo que, precisamente, definen como «unha consecución de chistes con música». Acompáñaos, a cargo da dimensión visual do proxecto, a súa amiga Arantxa Carricoba.

«Nós temos ideas tolísimas. Non saberíamos definir que é Verter nin de que tipo é a nosa música. O EP non ten ningún sentido», sinala Miguel. «Ao final facemos humor. Igual temos unha idea súper tola e nós temos unha forma súper tola de contar esa historia e Berto axúdanos a trasladar iso mesmo á produción», engade Silvia. De momento só teñen fóra unha salsa —titulada Vou Cheddar—, pero hai un merengue con un reguetón ou un ska mesturado con trap.

As súas referencias teñen como punto de encontro as súas cancións: «O meu pasado é heavy e o seu verbenero», di Silvia, que tamén toca o saxofón, que utilizan nalgún dos temas, e forma parte de Man de Santo, un grupo de ska. Pola súa banda, Miguel pertence a varios colectivos de baile e música tradicional. Ambos coinciden, ademais, na charanga Eravisto.

Pensan nas cancións coma festa, fuxen de tópicos temáticos, como as relacións. Cantan a un planificador de funerais, sobre saír por Lugo en contraposición á romantización de Compostela e dedícanlle unha balada á afonía e unha rave ás tapas. Pero non hai rastro do amor romántico. «Eu o único que faría sería parodialo», engade Silvia, reforzando o seu distintivo.

Os de ash diz están aínda por saír

Pop, trap, neofolk, hardcore, hyperpop ou glam rock. Esta é a maior aproximación que pode facer ash diz da súa música.«Son NB [non binarie], a min o dos xéneros sempre me soou a timo», comenta entre risas. Gustoulle o pop, era fan de One Direction, despois meteuse ao rollo metalcore, con Bring Me The Horizon, e outra temporada deulle por movidas indias. «O que me vaia apetecendo», sinala a artista, que xa formara parte do dúo ourensán Kicking Roses, disolto en 2019.

Como «friqui da narrativa» —por iso estuda Comunicación Audiovisual—, emprega todo o que lle dixo algo para crear historias e mesturalo cos sons cotiáns. «Adoito dicir que vivo nun constante ASMR porque calquera cousa prodúceme pracer auditivo. Gústame converter cousas en instrumentos», asegura. Por exemplo, colocar os balbucidos dun bebé nun teclado e convertelo nun instrumento, como acaban de facer antes da entrevista. Para esta canción, de feito, creara en YouTube unha playlist cun banco de sons enorme, como o de vidros chocando ou de nenos no parque.

Cando se coñeceron a finais de primaveira, incluso antes de O MARMURAR —un tema de Berto no que canta ash—, fixeron O ESTRAPERLO, o seu primeiro sinxelo, que sae o próximo 28 de outubro. «Eu cheguei cunha pandeirada e converteuse nunha movida techno súper estraña. Non se nota demasiado, pero a canción é un mock [burla] ao sexo biolóxico e o seu vínculo co xénero», explica, pese a que recalca en que é a súa interpretación e ábrea a que calquera lle dea a súa.

«Que levas no pantalón que tanto valor lle das?», canta de forma ambigua no tema, que lle debe o título ao comercio ilegal de bens taxados polo Estado. «O meu avó contábame que a súa nai lle poñía saias para estraperlar. Facíano os nenos e as mulleres, metíanse cousas debaixo e pasábano pola fronteira. Na miña cabeza, o meu avó fascista travestiuse [ri]. É unha tontería porque ao final é unha prenda de roupa», reflexiona, unha vez máis en torno á cotidiandade das accións.

O seu produtor axudoulle, de feito, no proceso de desestigmatización de si mesme respecto á súa identidade non binaria. Foi a primeira persoa que lle tratou en xénero neutro. «A forma natural non soe ser a “e” ou a “u” e el fíxoo. Tamén, unha das primeiras cousas que me dixo é que estaba interesado na miña perspectiva do feminismo», lembra.

O produtor nos créditos

Ata o punto actual, houbo en Berto unha viaxe de toma de consciencia e valoración propia. Cando formaba parte de Verto, sentía rabia ao perceber que eran tomados menos en serio como músicos dentro da industria. Era un recoñecemento máis amplo, pero coas consecuencias de ser, en certa forma, unha figura pública: «Eu sentíame moi frustrado. Agora a xente si que me respeta que flipas, desde que saquei Viaxe ao espazo interior e desde que produzo. Antes, era un rollo moi chungo. A xente viña aos concertos e sorprendíase de que tocásemos en directo. Ao final, eu formeime un montón de anos en música, en composición, etc. e molestábame que a xente como que me reducise a un pibe que sacaba as bases de internet».

Isto pode axudar a entender por que unha das condicións que manexa como produtor é aparecer acreditado na liña do featuring. «Unha das razóns é ego [ri] polo rollo de que isto vai saír á luz porque estás traballando comigo. Xa só por iso, aínda que eu só grabe instrumentos, por exemplo, creo que merece a pena acreditar a un produtor. Igual non aparecer como featuring, pero si dicilo por redes». Apunta ao xénero urbano, onde é moi común que os produtores inclúan o seu tag na canción, como Ovy On The Drums ou Lowlight. Son paradigmáticos os casos de Alizzz, que aparecía xunto ao nome de Tangana, e o de Bizarrap, mundialmente coñecido polas súas producións.

Parte do proceso tamén é o diálogo e a conciliación con todas as partes. Con Fillas de Cassandra mantivo moitas conversas respecto a isto ata acordar que acreditaríano como colaboración naqueles casos nos que o compoñente electrónico fose fundamental para o tema. «Quedamos con el en que a súa parte era a de produción, pero nalgún tema na que a base teña maior importancia, aparecerá como featuring», explica María Pérez. Así sucede, por exemplo, en Lisístrata (Varre Vasoira), onde o ritmo de funk brasileiro apórtalle un carisma singular ao tema, que completa a xa potente composición de Pérez e Faro.

Nia Twee presume de Berto como produtor, mais é firme na súa forma de entender o seu proxecto, polo que chega ao estudo coas cancións pechadas e con ideas concretas do que quere. «Nia Twee é un proxecto que levo moito tempo xestando. Imaxinábao como un pop anglosaxón, como unha gran diva, unha Britney Spears ou Lady Gaga. Non a vería poñendo a ela Lady Gaga e Berto. Sempre quixen primar ese aura de diva. Despois, estou constantemente nomeándolo en stories e dígollo a todo mundo. Estou grabando un documental sobre o disco e el tamén aparece», explica a artista.

Berto mírase a si mesmo e, de cara ao futuro, séntese cómodo coa idea de traballar como músico de estudo. «A min satisfáceme moitísimo o triple de facer os meus axudar a xente a facer os seus temas. O de ser músico de estudo ten que ver con que hai xente que se dedica simplemente a compoñer con xente no estudo e a xente lle chama e lle paga por sesións de estudo. Máis que ser produtor, gustaríame acabar así: chámasme, vou contigo, compoño o tempo contigo, págasme e piro», reflexiona.

«A min satisfáceme moitísimo o triple de facer os meus axudarlle á xente a facer os seus temas», Berto Mira.

Compárao na balanza co que lle supón a el ser a cara do seu propio proxecto: «Ás veces, ser artista faime perder a perspectiva do moito que me mola facer música en relación coas consecuencias de facela».

Curiosamente, todas as persoas ás que produce admiten ser admiradoras de Berto desde que Verto conectou coa mocidade galega. Agora, como produtor, abriu para algunhas das persoas que lle seguían un camiño para facer música sen marchar da terra.

«O meu obxectivo era traballar aquí, en Galicia», asegura Miguel. «Creo que si houbo un clic ao haber a oportunidade. Foi un pouco como “ey, esta persoa está facendo cousas, podemos falarlle”», prosigue Silvia, a outra metade de Verter Gz. Pola súa banda, ash diz está convencide de que o fío que lles une a todes é o moito que lles move o que fan, co que van tecendo, pouco a pouco, un novo pop galego.