Noelia Mato (Ponteceso, 2000) é bailarina e creadora na compañía D'elas, mestra de danza e neofalante. No seu traballo fin de grao en Socioloxía analiza a relación entre a lingua, a identidade e a música en galego, algo que para ela non está a ser valorado como merece. “É algo importantísimo, sobre todo tendo en conta todo o que vén arrastrando a lingua historicamente dende a ditadura”, asegura. Para ela o cambio ao galego chegou na universidade e resultou máis natural do que pensaba. “Para min foi das mellores decisións que tomei na vida. Ata penso que me mudou a personalidade e todo. É como que sinto que esta si son eu de verdade”, subliña.

A pesar de ser da Costa da Morte - territorio protexido do galego- eu non comecei a falar galego ata a uni.

Son de Ponteceso e levo sete anos vivindo na Coruña. Ao rematar o bacharelato vin estudar aquí. Metinme de rebote en Socioloxía, sen saber nin moi ben o que era, en plan “Non sei moi ben de que vai isto, pero ten pinta de que aquí a xente se queixa moito. Gústame”.

Eu xa levaba anos cun drama interno, polo menos dende o instituto, que era que non me sentía identificada falando castelán. Falábao por cousas da vida: os meus avós son galegos que emigraron, así que a miña nai naceu en Alemaña. Como estudou nun colexio español criouse en castelán, e cando volveu para Galicia, foi o que seguiu falando. E eu tamén. Ao final herdas a lingua materna, a que falas na casa. Así que esa era a situación: no meu colexio, os meus amigos, os profesores… todo o mundo —todo— falaba galego, menos eu e a miña nai. A ver, exaxero un pouco, pero xa me entendes. Tamén che digo que non era algo ao que a miña comunidade lle dera importancia. 

Tamén che digo que non era algo ao que a miña comunidade lle dera importancia. Temos tendencia a pensar que no rural se leva o falar galego por bandeira, pero non é así. A xente fálao porque é o que sempre falou, non por un acto de rebeldía ou de reivindicación. Pero eu si que empecei a velo doutro xeito, sobre todo cando no instituto comezamos a estudar sociolingüística e a descubrir o que sucedeu co idioma historicamente. Sentía raiba. Pensaba: “Jo! Que mal que estea a pasar isto co galego e que se estean a perder tantos falantes”. Era algo que me facía sentir mal, pero seguía sen atreverme a dar o paso. Sentía que se un día entraba na clase falándoo todo o mundo me ía mirar raro. Así que me quedou a cousa así -de runrún-e fun pouco a pouco pero decidida. 

Púxenme unha data límite: ao empezar a universidade.

Iso si, antes de empezar a falalo, comecei a escribilo por WhatsApp e por redes. Por escrito, ao ter tempo para pensar o que ía dicir, era como que non me sentía tan exposta. Tampouco tiña que verlle a cara á xente. O meu problema non era non saber falalo, non fallaba cos pronomes nin a nivel gramatical. O principal problema para min era o “que dirán”.

Como che dixen, a uni era o momento da verdade, así que o primeiro día empecei a falar galego con total normalidade e… todo foi ben. Moi ben. Cero dramas, máis sinxelo do que pensara. Despois disto, o seguinte paso foi mudar na miña contorna de baile, que xa sabía que era un contexto de xente aberta onde non sentía que me foran xulgar. Tamén perfecto. Finalmente din o paso que máis me custou: empezar a falalo en Ponteceso, porque, curiosamente, foi con eles, coa xente galegofalante, coa que máis pau me deu. E, de feito, foron quen máis me xulgaron. Escoitaba cousas como: “Non che pega nada, tía.”, ou “Quédache raro…”. E non é que mo dixeran con mala intención nin nada, pero… sucedía. O interesante é que pola outra banda tamén.

"A uni era o momento da verdade, así que o primeiro día empecei a falar galego con total normalidade e… todo foi ben. Moi ben. Cero dramas", asegura

Foi moi esclarecedor ver como unha vez que os meus novos amigos da uni me escoitaron falar coa miña nai por teléfono en castelán, quedaran estrañados: “Que raro cando falas castelán. Non che pega nada”. É curioso, pero enténdoo. Imaxino que é como se vistes sempre de negro e, de repente, un día apareces con 50.000 cores. Coa lingua é igual. Eu perseverei, porque aí xa tiña claro que era todo unha cuestión de hábito.

Agora xa levo anos como neofalante, e vívoo con total normalidade. A situación da lingua en Galicia non é boa, pero tamén sinto que están a suceder cousas. Pode ser a miña burbulla, pero cada vez coñezo máis persoas ás que lles chirría que non se fale máis galego; xente que cada vez sente máis afinidade pola nosa lingua.

Tamén podo dicir que non é só unha sensación, que teño datos. Fixen o meu traballo de fin de grao sobre este tema. O título do TFG era: “Lingua, identidade e nova música en galego: un estudo de caso na mocidade universitaria galega”. Decidinme por este asunto porque o que está a pasar nos últimos anos, tanto a nivel musical como cultural en Galicia, é un feito histórico que penso que non estamos recoñecendo tanto como se merece. Hai unha morea de xente nova que nos últimos sete ou oito anos empezou a facer música exclusivamente en galego. É algo importantísimo, sobre todo tendo en conta todo o que vén arrastrando a lingua historicamente dende a ditadura, e o feito de que aínda moita xente segue a profesar ideas arcaicas.

Fixo o seu traballo de fin de grao sobre 'Lingua, identidade e nova música en galego: un estudo de caso na mocidade universitaria galega'

O traballo consistiu, por unha parte, nunha enquisa entre a mocidade das tres universidades galegas e, por outra, en tres entrevistas: unha a Mondra, músico; outra a Rodri Míguez, xornalista musical; e outra a unha consumidora de base de música en galego. Os resultados foron moi significativos. Foron 450 entrevistas -unha mostra xa relevante- e a investigación apuntou cara a unha clara influencia positiva da música en galego na autovaloración e no noso uso da lingua.

Unha das hipóteses que eu tiña era que esta proliferación de novos artistas, de novas propostas e de novos xéneros musicais en galego, facía que xente que non tiña un interese específico pola música na nosa lingua empezase a escoitala de xeito natural. E efectivamente, moita xente respondeu que si, que fora só nos últimos anos cando comezara a escoitar música en galego. Outro descubrimento interesante foi o que xurdiu dunha das preguntas, que era se, no caso de seren castelán-falantes, lles gustaría empezar a falar galego. Moitísima xente respondeu que si. Un dato moi bestia, un 70 %, creo recordar. Estamos a falar de xente que antes non escoitaba música en galego e agora si; de persoas que non falan galego pero que queren empezar a falalo… aí tes un cambio importantísimo. Un cambio e unha potencialidade…desaproveitada, penso, porque as políticas de normalización lingüística están a pasar totalmente deste feito.

E é que, tristemente, falar galego é algo político hoxe en día. Escoitar música en galego tamén. Non é algo casual. Adoita ser unha decisión activa de: “vou escoitar música en galego porque é a miña lingua e quero apoiala”.

Agora mesmo teño un par de amigos que están transicionando do castelán ao galego. Falan moito comigo e penso que lles estou a axudar a normalizar a cousa. Para eles é importante saber que eu son neofalante e que por iso podo empatizar co que senten. Un deles, Fede, comentábame unha cousa moi interesante o outro día. El é vexetariano e dicíame que lle estaba a resultar máis difícil facer o cambio do castelán ao galego que de ser omnívoro a vexetariano. Deume moito que pensar. 

Non é fácil, pero, para min foi das mellores decisións que tomei na vida. Ata penso que me mudou a personalidade e todo. É como que sinto que esta si son eu de verdade.