Nacín en Eibar, fillo de emigrantes galegos como tantos outros. Estudei xornalismo en Bilbao e fuxín de alí no ano 92. Sempre fun un cu inquedo.

Fuxín por escapar do negocio familiar -o negocio do meu tío-, unha fábrica de carburadores enorme na que traballaban 400 persoas e toda a miña familia. Choiei alí durante varios veráns e gañaba unha pasta, pero sabia que se non me afastaba dela ía pasar a vida enteira alí.

Quería probar outras cousas. 

Rematei xornalismo e publicidade no 92 e, de repente, vin un anuncio: “Necesítase redactor para xornal en Ourense”. Se chega a ser en Xaén tería ido igual, pero era en Ourense, de onde é a miña nai. Traballei alí un ano e flipei. Ourense era unha cidade fascinante cunha cultura musical da hostia e un ambientazo do demo. Foi o meu primeiro contacto con Galicia e foi moi bo.

Pero sempre cu inquedo, aparece outro anuncio: “Precísase creativo para axencia de publicidade en Vilagarcía”. Nesa época o único que teño é un 127, unha mochila e unha bici, e penso: “veña”. Entro na axencia e descubro que non me gusta a publicidade. Non me di nada nin eu son brillante, prefiro escribir ou facer radio. O bo é que esa axencia deseña nesa época unha campaña grande para o Xacobeo 93 e eu consigo un contacto alí. Daquela ando moito en bici e ocorréseme ofrecerlles unha guía do Camiño en bicicleta de montaña. Non hai nada así e cómpranmo. Collo a mochila e a bici e deixo a axencia. Saio de Saint Jean Pied de Port e fago toda a ruta cun altímetro, un contaquilómetros e unha gravadora. Camino de Santiago en bicicleta de montaña foi o nome do libro, e a raíz del saíronme varios traballos.

Decido montar unha pequena axencia, Grupo 6 de comunicación, en Vilagarcía, a miña base dende entón. Empezo a traballar en comunicación e gústame dende o principio, pero no ano 95 chámame un amigo vasco para ver se quero ir facer un programa de televisióná ETB. Sempre p*to cu inquedo, dígolle que si. O programa chamábase Ciudadanos. Entrevistabamos a 40 ou 50 persoas e cada un ía sobre un tema: xente sen fogar, monxas de clausura, mulleres que deran a luz o día anterior. Introduciamos o programa con fragmentos de películas e gustábame o que facíamos. O único problema é que despois de emitilo había un debate que moderaba Carlos Sobera, e eu non podía con el *risas*. Remata o programa en xuño e eu volvo a Galicia. Antes de marchar presentáralle un proxecto ao Faro de Vigo para facer un suplemento de cultura e colléranmo. Unha semana despois de chegar chámanme da ETB de novo para ver se quero ir de guionista a un magazine de tarde. Non sei que facer, pero sei que a cousa vai así: ou aposto por Galicia ou aposto por Euskadi, non podo seguir a cabalo. Pregunto quen vai conducir o programa e dinme que Carlos Sobera. Decidido: quedo en Galicia. Iso si que foi un “non quero unha segunda cita contigo” en First Dates. *risas*.

Volvo e retomo ao tema da axencia de comunicación. Comezo a traballar co Faro de Vigo como freelance e monto a empresa que teño agora: Dito & Feito Comunicación, sempre dende Vilagarcía. Decátome de que teño un problema: non falo palabra de galego. Vou entrevistar a un mariñeiro, por exemplo, e volvo coa metade de información que un xornalista galego. Son consciente de que é unha limitación e pásome tres anos lendo só en galego e escoitando, exclusivamente, música en galego. Empapándome da cultura. Ao principio só me lanzo a falar a partir do cuarto licor café, despois do terceiro…do segundo e, xa un día, sen licor. Axúdame moito o meu entorno de amizades en Vilagarcía, totalmente galegofalante. Estou de correspondente en Arousa de Radio Nacional e de Europa Press, no Faro ata 2008 e a partir de aí traballando para a Voz. Pero sempre coa mesma condición: desde a miña empresa e como freelance.

Nesas estaba ata que no 2011, Carlos Galbán, un amigo que ten unha tenda de equipos musicais mítica en Vilagarcía, Duende Instrumentos, dime “Estou farto de que a xente me pida que lle monte equipos de son para festas e cumpleanos. Estou tuneando unha furgoneta”. Foi un visionario, porque daquela non había nin food trucks. No 2012 está montada e ao pouco ten coñecemento unha concelleira de Vilagarcía: “Isto ten que estrearse nas festas de aquí, non pode ser noutro sitio”. Contrátanlle a furgoneta para as festas de San Roque. “Quen carallo vai pinchar? Anímaste ti?”, dime Galbán. Eu, que pinchaba de sempre en bares de colegas, xa en Bilbao, en Ourense e tamén en Vilagarcía, dígolle que vale, que un día non me importa. 

A furgo é do 74 e nós somos anteriores, presentámola como: A Duendeneta. Discoteca Móvil Vintage. A idea é que todo vaia acorde: a furgo é vella e a musica é dos 70s, 80s e 90s. Nada de reguetón, tecno, ou latina. Facemos aquel primeiro bolo na Alameda e petámolo. Funciona da hostia e non sabemos por que, e eu pásoo de p*ta madre; estou tranquilo, no meu territorio. É fácil. De repente xa nos piden outra data para esas festas. Facemos un segundo pase e achégase xente que xa sabe de que vai a cousa. Ambientazo, súper festa e moita rapazada bailando. Sorpresón.

«A furgo é do 74 e nós somos anteriores, presentámola como: A Duendeneta. Discoteca Móvil Vintage. A idea é que todo vaia acorde: a furgo é vella e a musica é dos 70s, 80s e 90s. Nada de reguetón, tecno, ou latina» 

 O mes seguinte chega un maior: contratan a Duendeneta para unha festa en Bamio co seu sentido inicial, unha discoteca móbil para que os rapaces de alí pinchen nela. Vai e volve. Todo ben, pero durante a semana seguinte a xente párame pola rúa e van buscar a Galbán á tenda: “Hostia, fomos a Bamio e que era aquilo? Aquilo non era a Duendeneta, eran uns rapaces poñendo tecno!” Prendéuseme a lámpada: a Duendeneta xa ten unha identidade, a cousa non vai ir de alugala e xa. Carlos está de acordo e dámoslle unha volta á idea. Decidimos traballala nós. Cu inquedo e todo iso. *risas* Ese ano xa imos á Festa do Marisco de teloneros de Boney M -todo un comezo- e ao pouco estamos no San Froilán. Tres noites no 2013, a primeira na praza da Soidade, e é todo un p*to delirio: unha sintonía, unha boa onda… algo inexplicable. Centos de persoas bailando felices nunha praza petada. O máis comentado dese San Froilán. O ano seguinte xa son 5 noites. A partir de aí comezan a chamarnos de moitos concellos de Lugo. A Duendeneta é unha institución alí.

O segundo punto de inflexión é durante o primeiro ano que imos ao Portamérica, 2016. Montamos a Duendeneta ao lado do río e, de repente temos, 3.000 ou 4.000 persoas bailando con nós. Máis público que nalgúns concertos e seguimos sen saber por que. Actualizamos o equipo de son e adaptamos o que pinchamos: máis indie, máis pop, cousas máis actuais.

«De luns a venres estou na oficina dez horas facendo o da Voz ou levando gabinetes de comunicación ou facendo un podcast. E venres, sábado e domingo estou de ruta coa Duendeneta. Onte e hoxe Castelo Rock, mañá festa do Carneiro o Espeto de Moraña, pasado...» 

A partir de aí xa nos empezan a chamar de festivais sen parar, case por xeración espontánea, e para min a cousa pasa de ser un divertimento a ser…isto: de repente ando coa lingua fóra todo o día. Pensa que de luns a venres estou na oficina dez horas facendo o da Voz ou levando gabinetes de comunicación ou facendo un podcast. E venres, sábado e domingo estou de ruta coa Duendeneta. Onte e hoxe Castelo Rock, mañá festa do Carneiro o Espeto de Moraña, pasado... Xa funciona todo o ano e xa somos catro pinchas, incluída Kris, a miña parella. Igualmente, non descanso. 

E mañá fago 60 anos. 

Nunca fun un tipo acomodaticio, pero isto impediu que me apoltronara. Chega un momento, arredor dos 50 que dis: “Xa está, imos soltar. Xa sementei todo o que tiña que sementar e…” e de repente chega isto. Levei un bofetón que me sacou do meu rego.

O bo é que me obriga a manterme alerta e ao día, sobre todo na parte musical. O xornalismo tamén, que eu fago cultura, pero isto é outra cousa: os músicos trátante de ti a ti pola Duendeneta. Sobre todo os músicos galegos. Sempre tiven un compromiso grande coa música de aquí. Emperreime, emperreime, emperreime en que no Fugas tiña que haber algo todas as semanas: unha entrevista, un artigo, unha critica, de bandas galegas. Foi a cobadazos, pero conseguino. E na Duendeneta igual: pos La Raiz e despois Mondra. E no 2021 e no 2022 fixemos os Camiños das Músicas Galegas para o Xacobeo, onde iamos coa Duendeneta saíndolle ao paso aos peregrinos pinchando música en galego e contándolles a historia da música de aquí -de Andrés do Barro a Baiuca- a peregrinos que ata ese momento o único que escoitaban en galego en todo a ruta era a Muiñeira de Chantada na tenda de souvenirs en Santiago. Sempre tivemos un compromiso claro.

E é que estamos no mellor momento para á música galega que eu recordo. Por variedade e por calidade, pero a variedade é moi importante. Eu vivín o rock radical Vasco en Euskadi e foi brutal. Eu teño a cabeza e as orellas abertas porque crecín escoitando Kortatu, Hertzainak, La Polla Records e tal. Espabilounos a todos, pero circunscribíase a un contexto e a un estilo musical moi concretos. O que está a ocorrer aquí é distinto. Hai neo-tradi, vale, pero tamén hai unha escena de hip-hop tremenda, outra de electrónica da hostia, bandas de rock… hai de todo.

«Eu teño a cabeza e as orellas abertas porque crecín escoitando Kortatu, Hertzainak, La Polla Records e tal. Espabilounos a todos, pero circunscribíase a un contexto e a un estilo musical moi concretos. O que está a ocorrer aquí é distinto. Hai neo-tradi, vale, pero tamén hai unha escena de hip-hop tremenda, outra de electrónica da hostia, bandas de rock… hai de todo» 

O que están a facer pola nosa lingua é marabilloso. Recordo a primeira vez que vin a Verto en Vilagarcía nun concerto que deron para 400 rapaces. Eu coñecía a 100 ou a 200 deles, porque eran amigos ou fillos de amigos, e case todos eran castelanfalantes. Recordo dicirlle a Kris, a miña parella “Ti dáste conta de que estes cachiños destas cancións que están cantando estes rapaces agora mesmo é o único galego que van falar moitos deles durante toda a semana?” A lingua, claramente, é o que vertebra este momento tan incrible que está a vivir a nosa música, non os xéneros musicais. Percibímolo na Duendeneta: hai unha receptividade brutal.

Teño pouco ego, pero algo do que me sinto moi orgulloso é dese compromiso que sempre tiven coa difusión da música en galego, tanto no xornalismo como pinchando. A Duendeneta cumpriu 50 anos en maio, de padriños, a traer a torta, viñeron Fillas de Cassandra, The Rapants e Grande Amore. Cantaron “Licor do negro café” diante da Duendeneta e foi… Fillas dixéronnos que na Duendeneta fomos os primeiros en poñer os seus temas. Que durante un San Froilán, co disco recén parido, comezaran a mandarlles vídeos de xente bailando un dos seus temas diante da furgoneta e que fliparon. O mesmo as Tanxus, que sempre me recordan que, antes de que o petaran, eu fun o primeiro en darles difusión dende un medio xeralista. Que sen aínda ter ido ao Benidorm Fest xa soaban na Duendeneta. Son cousas bonitas. Neste momento semella sinxelo, pero ao principio a xente mirábanos como a vaca ao tren cando pinchabamos as Tanxugueiras. Agora a metade das peticións son de música de aquí. 

Temos que seguir elevando á música en galego.

Eu este ano métome o sprint pero a partir de aí xa vou baixando. Do 9 ao19 de agosto teño bolo todos os días menos o 13. Iso xa non o vou facer máis. Irei pasando á trastenda. Onte rematamos ás 6 da mañá e hoxe xa estamos aquí. Vívoo moito, pero é moi duro. 

«Teño pouco ego, pero algo do que me sinto moi orgulloso é dese compromiso que sempre tiven coa difusión da música en galego, tanto no xornalismo como pinchando» 

Cóntoche unha cousa: nunha ocasión pinchamos Kris máis eu dous días seguidos nun festival. Tivemos moi mala sorte, porque no hotel no que estabamos había unhas canchas de baloncesto e un campus con 200 rapaces dende primeira hora da mañá. A primeira noite, despois de pinchar, chegamos ás 6 da mañá e ás 9 xa non puidemos durmir máis, así que o sábado estabamos mallados. Fixemos as sesións entre grupos dese día e todo ben. Despois tocaba unha última banda e ao rematar nós faciamos o peche durante unha hora. Sentámonos nos asentos da furgoneta diante e quedámonos sobados, pero sobados sobados, os dous. De repente decatámonos de que estaban rematando e eu en plan, “Kris, Kris, desperta! Vou por unha cervexa”.*risas*. E foi volver á cabina, darlle ao play e… garántoche que ninguén que estivera alí diante escoitándonos ás catro da mañá podería imaxinar que un cuarto de hora antes estabamos sobando. Nós bailando e todo o mundo bailando. É a música. A propia música. Dáslle ao play e aquilo empeza a ferver. A xente pensa que nos metemos de todo, pero non. A Duendeneta é vivir dentro dun corazón no que latexa a música e iso engancha.