Esta fin de semana todos temos unha cita histórica co filme de Óliver Laxe nas salas de cine. Non lle fallemos ao hype e acudamos en masa, como fixeron os nosos pais hai agora 30 anos con Sempre Xonxa.
Foi un 25 de novembro. Eu tiña once anos. A prensa e a TVG levaban días dando a matraca coa primeira película galega e en galego que se podería ver no cine. Era Sempre Xonxa, de Chano Piñeiro. Una historia de amor no rural coa emigración de fondo. Un filme deses que había que ver se estabas minimamente interesado na cultura galega, ou no noso idioma. E alá me levou meu pai da man á estrea no Gran Teatro de Lugo. Nunca esquecerei ver por primeira vez na pantalla grande unha película na miña lingua, que retrataba a vida nunha aldea galega coa linguaxe das pelis que coñecía. Pero, sobre todo, non esquecerei a fila para entrar nin a sala chea de xente celebrando aquel pequeno triunfo antes de que se apagase a luz.
Aquela estrea foi un fito histórico non só polas razóns que a precedían senón por poñer de acordo a moitos centos de persoas, en distintas cidades e vilas, que durante esas semanas previas ao Nadal acudiron en masa a facer parte dese gran acontecemento. Era un público inquieto, con ganas de ver despuntar o país culturalmente. Estaba a rematar unha década na que nacera o Estatuto de Autonomía, o Parlamento de Galicia, a Radio Televisión de Galicia, o ensino en galego e unha incipiente industria editorial na nosa lingua. E estaba a comezar, ese mesmo 25 de novembro, unha campaña electoral: a das eleccións autonómicas de 1989 que lle darían ao PP de Manuel Fraga a primeira das súas catro maiorías absolutas.
Acordeime de Sempre Xonxa estes días non só porque haxa por aí un proxecto no que novos creadores lle queren dar vidilla millenial ao 30 aniversario de Cinegalicia, senón porque, salvando as tres décadas e moitas outras distancias, esta finde pode ser tamén unha gran ocasión para armarnos de civismo espectador e acudir en masa ás salas a ver O que arde. O rebumbio está creado: Óliver Laxe xa era o director galego máis prestixioso da historia, con dúas películas feitas en Marrocos, e por fin fixo unha peli en Galicia e na nosa lingua. Logo está o asunto de fondo: os incendios. Aínda que non sexa “unha película sobre incendios”, están presentes (e de que forma) na fita e son algo que preocupa e mobiliza a bastante xente, máis da que se pensa e menos da que debería.
A esa premisa hai que sumarlle os premios, especialmente o de Cannes, e toda a atención mediática que levou a película. Ou o feito de facer unha preestrea tan especial en Navia de Suarna, coa que o cineasta e a produtora lles agradeceron aos veciños a súa colaboración na película. E o impecable traballo de NUMAX Distribución na promoción do filme, tanto nas redes como nos soportes tradicionais. É moi emocionante ver pola rúa os mupis e carteis de O que arde e sentir que a peli é nosa, da nosa aldea, no noso idioma, cun cineasta no que conflúen dous aspectos que non sempre van da man: é un dos nosos e ademais é un dos bos.
O éxito de O que arde é a culminación de dez anos de alegrías (con todas as penurias que hai detrás) compartidas por unha xeración de cineastas que hoxe están, sen excepción, orgullosos de todo o que acadou o seu compañeiro Óliver.
E dá gusto ver que acompañan a Laxe unha nova xeración de produtores e distribuidores que apostan alto, que non teñen medo a rachar fronteiras e que invisten na publicidade do filme. Tamén hai que recoñecer que todo o apoio institucional que tivo esta película (similar ao de outras) sería imposible se hai trece anos a Axencia Audiovisual Galega non fixese unha aposta clara por este tipo de talento. Amosaba daquela a política cultural do bipartito moita máis visión que os que agora se suman á foto logo de comprobar, a base de festivais e alfombras vermellas (única linguaxe cultural que moitos políticos coñecen), que a nosa lingua e a nosa cultura teñen unha vía de saída ao mundo que non esperaban, grazas ao cinema de autor.
Aquelas políticas remataron tal como as coñecemos no 2009 e, malia duraren pouco ou se estenderen posteriormente con máis inercia que liderado, a semente que botaron foi prendendo e dando froitos durante esta década que remata. O éxito de O que arde é a culminación de dez anos de alegrías (con todas as penurias que hai detrás) compartidas por unha xeración de cineastas que hoxe están, sen excepción, orgullosos de todo o que acadou o seu compañeiro Óliver. E esperanzados ante o novo camiño que abre esta película: a potencia que ten un cinema tan persoal e esixente en calidade de ser ademais cinema popular, que poida chegar con éxito ás salas.
Moitos temos ese pálpito de que se encherán os cines, se cadra condicionado pola nosa burbulla das redes sociais. Pero non acontece a diario ver nestas redes como a xente partilla o desexo colectivo de ver O que arde, ou a emoción de tela visto nalgúns dos pases que xa houbo en festivais. Agora queda que o público faga ese pálpito realidade, como mínimo en Galicia. Que a xente vaia ao cine e comparta con outras persoas a comuñón que supón esa rareza de ver cinema en galego nunha sala, co privilexio de que ademais sexa unha das mellores películas que se fixeron no mundo este ano. Tamén fóra de Galicia a cinefilia está morrendo por vela. Xa se empeza a falar de posibles premios Goya e en xeral quen se fíe da crítica especializada, que está a ser espectacular, vaise ver na obriga de ir.
En tempo de consumo bulímico de imaxes merecemos disfrutar do regalo que Laxe e o seu equipo nos ofrece en forma de experiencia nunha sala escura, aprezando o exquisito traballo de fotografía, son, interpretación ou montaxe. Merecemos o luxo de acougar un anaco despois de vela para remoela en silencio, ou conversar sobre ela durante horas celebrando que 30 anos despois o noso cine está facendo Historia.
Penso ademais que precisamos máis que nunca un acontecemento así, algo que nos una como xeración e como país e que, por unha vez, non sexa unha desgraza. Na estrea de Sempre Xonxa no 1989 celebrabamos o nacemento de todo, os primeiros pasos da cultura galega no seu recoñecemento oficial e no seu fomento para equiparala a outras culturas do mundo, xusto despois ne caer o muro de Berlín. Na estrea de O que arde en 2019 os tempos están incertos e convulsos, e a nosa cultura sofre ao mesmo tempo certa desidia institucional e un desbordamento creativo polas marxes, con moitas voces de vangarda xerando novos discursos que nos conectan entre nós e co mundo pero que non acaban de saír dos seus nichos, confortables e compracentes, cun público cada vez máis atomizado e distraído por mil estímulos do exterior.
Por iso nos fan falta momentos coma este que trascendan a irrelevancia habitual, o oportunismo mediático ou a fama de 15 segundos nas redes sociais, e que nos fagan mirar colectivamente o noso interior durante unha hora e media. En tempo de consumo bulímico de imaxes merecemos disfrutar do agasallo que Laxe e o seu equipo nos ofrecen en forma de experiencia nunha sala escura, aprezando o exquisito traballo de fotografía, son, interpretación ou montaxe. Merecemos o luxo de acougar un anaco despois de vela para remoela en silencio, ou conversar sobre ela durante horas celebrando que 30 anos despois o noso cine está facendo Historia. E poder contar, cando pasen outros trinta, que nós fomos aquel día coa nosa xente a ver esta película cando se estreou. Que o público estivo á altura do acontecemento e encheu as salas. Quen sabe se daquela segue habendo cines, ou se o que arde é xa o planeta enteiro. Pase o que pase, nós estivemos alí.
