A partir da lectura de Virtudes (e misterios), a novela de Xesús Fraga, Sergio Pascual quixo coñecer a historia doutro emigrante, neste caso dun xaponés que veu dar a Ourense e quixo aprender a nosa lingua. Esta reportaxe complementa o episodio #9 do podcast NALINGUA. 

Fotos: Brais Lorenzo

Os espellos son eses obxectos que reflicten imaxes de cousas, persoas, vidas. Hai espellos que abranguen xeracións agromadas no silencio, no segredo, no pasado. O espello traza unha liña que sitúa a un lado o obxecto e ao outro o seu reflexo. Esa liña, neste caso, ten unha lonxitude de máis de 10.000 quilómetros e, malia ser recubertos por distintas coirazas, os obxectos gardan no seu interior relatos semellantes.

Nun lado do espello está en Betanzos unha muller na procura dunha solución. Doutro lado, en Osaka, outra percorre os mesmos camiños mentais para sacar adiante a súa familia.

Virtudes, en Betanzos, toma unha decisión. Emigrará a Londres e tratará de sacar adiante as súas tres fillas. Toyoko quedará en Xapón e, coas miradas dunha sociedade dos setenta non afeita a un modelo de familia sen pai, compaxinará o traballo coa crianza dos seus cinco fillos. Entre eles, hai un que responde ao nome e apelido de Masakazu Shida, Masa, e que conta esta historia máis de corenta anos despois nunha praza de Ourense.

Se a entrevista fose polo vieiro outrora imaxinado, eu contaría a audacia de Masa, un xaponés que ama Galicia, fala galego e desborda a quen o coñece pola súa curiosidade polo lugar que o recibiu hai máis de trece anos. Porén, a vida resérvanos circunstancias que nos colocan antes situacións dificilmente planificadas.

«Cando nacín eu, ela divorciouse. Nunca coñecín o meu pai». Masa recoñece que só se decatou da ausencia da figura paterna ao comezo dese territorio mutante que é a adolescencia polo baleiro que aboiaba no seu relato vital cando escoitaba os seus compañeiros falar dunha infancia convencional. «A vida», conclúe entre risas que transmiten certa resignación que pode que tamén compartan galegos e xaponeses, «é así».

Cando lle pregunto pola idade, algo absurdamente prescindible nunha entrevista, responde cun «paréceme que…». -«Paréceche?», replícolle. «É que a idade xa non me interesa absolutamente nada». Ninguén lle deu carpetazo con tanta clase a unha cuestión, a da idade, que pertence exclusivamente a un estado mental e emocional, e non a unha cifra.

As preguntas que lle fago a Masa caen. Neste punto, a súa crónica familiar enche a conversa sen ocos, sen fisuras e con franqueza. Poida que sexa a primeira vez que fala desa “caixa de Pandora”. Faino en galego, o cal dota a mensaxe dun carácter que lle confire á historia un aire de relato por estrear.

«Ter tantos fillos foi para a miña nai un obstáculo para atopar traballo. Os empresarios mirábana mal». Naquel Xapón dos oitenta ter máis de tres fillos era un atranco que chamaba a atención nunha sociedade que, noutra demostración da súa anticipación, vivía mergullada nunha burbulla financeira que rebentaría nos 90.

«Un é de onde pace, non de onde nace». Masa responde co refrán cando lle pregunto sobre que é a morriña para el. Coma a tantos emigrantes, resúltalle difícil situar a súa orixe emocional. Ese lugar, ese imán a onde van as túas emocións. A pertenza. Ten claro que non é galego, aínda que queira a Galicia. Necesita pouco tempo en Xapón para sentir allea a terra onde naceu. «Eu son estranxeiro. Iso non o podo evitar. Intento integrarme», resume.

«Que idioma é? Castelán non parece». Esa foi a primeira reacción de Masa cando sentiu alguén falar galego. Sostén que lle chamou moito a atención e que por iso quixo aprendelo. Considera que para el o son do galego é «máis simpático» có castelán. Desde esa estrañeza e curiosidade, o nipón artella deseguido un discurso no que, para construílo, tivo que buscar alternativas xa que na escola de idiomas non había posibilidade de aprender galego desde cero.

No catálogo de curiosidades deste xaponés en Ourense está o idioma no que se dirixe á xente. Cando el chegou, a maioría da xente faláballe en castelán. Aquí, Masa alude á falta de imaxinación das persoas por non imaxinar un xaponés falando en galego. Porén, había persoas que mantiñan o galego. Cando el empezou co galego, os que antes lle falaban en galego, pasaron ao castelán. «Que raro, non?». Ironía en xaponés pronunciase /hiniku\ e escríbese así: 皮肉.

Dous neofalantes e un señor que tose na mesa do lado (fita, tose, fita, tose, nunha cadencia perfecta, síncrona e sen a man, ideal en tempos pandémicos), enumeran certas cuestións arredor da lingua.

Pregúntolle se esta conversa que derivará nun texto non se converterá nunha peza exótica máis. Un xaponés defendendo o galego, unha lingua que perde falantes. Masa arranca a súa explicación desde unha consideración: «Eu, cando empecei a estudar o galego, decateime de que é unha lingua humilde. As persoas pobres falaban galego. Os que querían ter unha boa imaxe debían falar castelán, segundo a historia». Cando se iniciou na lingua, tamén tivo que se enfrontar co argumento pragmático do portugués: «Por que aprendes galego? O portugués é internacional», dicíanlle. 

«Eu non estou en Portugal. Estou en Galicia», respondeu Masa no seu xeito habitual: entre sorrisos e certezas.

Repite “triste” ata tres veces para sinalar con certo pesar á xente que non quere nin respecta o galego. Apela á liberdade e tamén a baleirar estereotipos sobre ese vencello entre a ideoloxía e o uso do galego. «Para min, isto só vai de amar a terra. Así é como sinto o galego». Nesta parte, inclúe, a modo de agradecemento, o papel de iniciativas como o Dígocho eu da xornalista Esther Estévez na TVG, que está a promover unha perspectiva «creativa e orixinal da lingua».

Como é ver morrer unha lingua? Masa sabe do que fala. En Xapón o ainu leva décadas pendurado entre o museo e o esquecemento, co perenne soño de volver á rúa. E como sabe, matiza. «Non é tanto un morrer. O Estado implantou o xaponés estándar. Non recoñecía o ainu como lingua». Recorreuse á xustiza e gañaron. A loita segue.

Malia non ser esta conversa unha verea circular, non me podo resistir a volver ao comezo.

«-Soubeches algo do teu pai? -“Non, nunca”. -E nunca preguntaches? De novo, os espellos comunicantes. Virtudes, a protagonista do libro Virtudes (e misterios) e Toyoko, a nai de Masa, foxen ante a pregunta abondando o ronsel de silencio que a dor sempre deixa. Un espello, dúas visións e, coma sempre nesta conversa con Masa, unha resposta sinxela ante un profundo drama: «Non. Para que? Non quería ver a miña nai sufrir».