Ola. Aquí empeza a crónica dun mundo rural bastante diferente ao que nos contaron á maior parte de nós. Incluso aos que nos criamos nel. Non vai sobre borrachos que aparecen metidos no lavadoiro dun veciño, nin disputas polos marcos, nin augardente sen etiquetar. Tampouco sobre pendellos de bloque e uralita nin outros enxeños feístas. Trata sobre unha historia pouco e mal contada, a da cultura xuvenil rural desde os oitenta ata os dousmiles. Un mundo netamente rural e completo, non unha versión da vida urbana capada, folclórica e empobrecida. Aquí arranca esta historia recente da cultura xuvenil en Touro, en dez mil e pico caracteres.
Da Fonte Díaz a Touro City
O concello de Touro ten un aquel de Estados Unidos a nivel parroquial. Como tal ten unha historia breve, que empeza en 1833 coa nova división administrativa de Isabel II. Unha mestura de parroquias superpoboadas, tónica xeral da Galicia rural, con capital nun lugar a medio camiño entre todas, á beira da estrada Boimorto - Muros. Un lugar bastante máis pequeno e carente de interese que case calquera das capitais parroquiais dos arredores. Un concello artificial onde conviven cando menos dúas culturas diferenciadas: o sur, a Ulla, e o norte, próximo a ese concepto estraño que é "a montaña".
A mediados dos 70 temos unha vila chea de parellas novas formadas por esa xente que non quixo, ou non se atreveu, ou se arrepentiu de emigrar, e fixo esa outra emigración interior desde a parroquia cara á capital do concello.
Un lugar sen relato histórico nin cronistas, sen monumentos importantes, sen casco antigo, e con pouco máis que unha feira cada día 5, próxima a outras con máis sona. En 1973 empeza a explotación da mina, o que dispara violentamente a construción de edificios residenciais, conformándose en poucos anos o Touro actual. Todos os edificios, salvo tres ou catro, constrúense durante esta época. Xente das parroquias e de máis lonxe chega en masa en busca das oportunidades económicas que a mina traía.
Entón, a mediados dos 70 temos unha vila (termo que nunca un tourense empregou para referirse a Touro, sempre se usou "pueblo") chea de parellas novas formadas por esa xente que non quixo, ou non se atreveu, ou se arrepentiu de emigrar, e fixo esa outra emigración interior desde a parroquia cara á capital do concello. Meu pai, cando se falou da posibilidade de ir vivir a Santiago, dicía que aínda non se repuxera de marchar de Foxás para Touro, a dez minutos en coche. Esta xente, os do baby boom, con todos os matices (nin todas as parroquias nin todas as casas eran iguais) son a última xeración nacida 100% no Antigo Réxime. Continuadores de estirpes infinitas de xente pobre, criada en chan de terra e traballando polo caldo. Fracos, pequenos, coa idea da emigración roldando constantemente e moitas veces consumada. Agredidos por todos os poderes habidos e por haber: o caciquismo, os señores dos pazos, e os curas, sobre todo.
Volvendo a ese Touro dos 70, temos a toda esa xente nova, de toda a bisbarra e máis alá, que decidiu quedar e albiscou unha posibilidade nesa mini-megalópole en construción, no barullo da mina, vivindo a entrada do benestar europeo lentamente, ano a ano. Cousas nunca imaxinadas como unha casa para cada familia, un coche, ou un televisor, ían chegando.
Os seus fillos naceron e criáronse con esa sensación ilusionante, unha parte indisociable das súas infancias. E ademais eran un lote de xente. No ano 1978 inaugúrase o CPI Fonte Díaz, o centro escolar do concello que seguiu ás escolas unitarias de cada parroquia. Hoxe conta cuns 250 alumnos. Nese 1978, uns 650. A bomba, socioloxicamente falando. Unha morea de pais e nais novos, e unha morea máis de rapaces e rapazas chegados case a un tempo a un lugar novo. Podería ser a Agra do Orzán, pero alí non había Juan Flórez nin torre de Hércules preto, alí había e hai monte.
En pouco fabrícase unha vila adaptada ao esquema traballo-ocio convencional capitalista: supermercado, sala de baile, quiosco e bares. Nace unha nova vida para a xente das aldeas, con cartos en metálico e con saídas frecuentes á cidade. E un ecosistema único para unha xeración de nenos e adolescentes, contaxiados desa ilusión ambiental. Resulta difícil imaxinalo estando hoxe alí, pero houbo un tempo no que te podías atopar con pandas de rapaces por todo o pueblo con distintas inquedanzas e formas de ver a vida, con distintos trasfondos económicos e familiares.
Nese contexto son sobre todo as nais quen se moven extraordinariamente e conseguen traer unha morea de actividades para os rapaces de Touro. A asociación de amas de casa organiza cursos de inglés, magostos, sardiñadas, cursos de mecanografía, grupo de gaitas, de baile... en palabras dunha desas mulleres (a miña propia nai) un paraíso para criar os fillos.
Falo de todo isto como se fora algo exótico porque visto hoxe, e tamén na miña adolescencia nos dousmiles, foino. É o normal en calquera cidade ou vila mediana, pero en Touro e tantos outros sitios xa hai tempo que non o é. Un momento que quero entrar a analizar, polo que ten de específica e polo que tivo de efémera. Durou o que tardou esta xente en facer os 16 ou 18 anos.
Febres de sábado pola noite
As pasaxes máis épicas da historia de Touro non teñen que ver con algún poderoso mosteiro, nin con aparicións marianas nin coa mina (ben, coa mina si). O gran mito tourense foi a festa e foi o Luar. Foi a Dona Dana. Se non fose porque a loita contra a mina rompeu este monopolio do branding tourense, calquera nacido a máis de 20 quilómetros diría que Touro = Dona Dana. Houbo dúas décadas largas na que esas correntes misteriosas que levaban a festa dun concello a outro, antes do carné por puntos, bañaron xenerosamente a Touro.
A Dona Dana, unha infraestrutura descomunal de aire posmoderno, cunha pista central duns corenta metros de diámetro, diría eu que visible dende o espazo. Aberta durante os primeiros oitenta, era unha sala de festas cunha oferta semellante á de outras da zona, como a de Arca ou a do Marquiño, un lugar a medio camiño entre unha verbena e unha macrodiscoteca. Pajaritos a bailar na cola dos aseos. A cousa vai a máis e a máis. Fixo historia o concerto de Massiel. Fálase de máis de 5.000 asistentes. Avalanchas de mozos e mozas pasando sen entrada. Estaba tamén nos primeiros anos o Barranco, primeiro restaurante con ampliación de discoteca. Alí xa había picadiscos.
Avanzan os oitenta, os cartos seguen correndo, o negocio da festa marcha e a oferta vaise diversificando e avanzando cos tempos. Para mediados dos 90 a mina xa non funciona, pero a inercia aínda dura máis dunha década, acompañada pola economía da burbulla inmobiliaria, e dáse o ecosistema propicio para esa capital da festa que foi Touro. Ese Touro no que un bo número de xente das comarcas da Galicia central colleu unha boa prea, coñeceu a súa parella ou simplemente gozou da exaltación da amizade nun ambiente ruidoso.
Se non fose porque a loita contra a mina rompeu este monopolio do 'branding' tourense, calquera nacido a máis de 20 quilómetros diría que Touro = Dona Dana.
A ruta previa á Dona Dana podíate levar ao Eu Que Sei, cunha colección máis que decente de discos, onde soaban rock e pop e tamén algo de soul; os Smiths, Stone Roses, Transvision Vamp e moita cucadiña, que nos pode emparentar lonxanamente coa Época Mítica do Grove. A planta de abaixo do Barranco para disfrutar de makineo serio, e toda unha chea de ritmos nocturnos posibles que ir catando. Todo á espera da Dona Dana, ese lugar. Sorteaban coches. Con esa bola xigante cunha mesa de control só para ela. Coa sala dos espellos, con teito de cristal. E co xardín, cunha fonte e toda a movida. Un brutal espectáculo de luz e de cor, con electrónica sofisticada nunha parte e coches tuning facendo ceritos a poucos metros.
Para esta xeración, Touro ofrecía algo realmente espectacular, divertido e cheo de posibilidades: unha noite á semana con xente e xente e xente de todas as partes. Contar con ese sábado de puro goce total á vista supoño que lle daba unha chispa especial a vivir e volver por alí. Polos controis de alcolemia, a desidia, ou simplemente polo sino dos tempos, todo aquilo leva xa preto de 20 anos morrendo.
A asociación de amas de casa
A asociación naceu en Touro co impulso de Chefa, que ten a idea de montar unha asociación de mulleres, por ver un ambiente propicio, con toda esa xente nova con fillos, porque era algo que xa se facía por outros sitios e porque era unha boa plataforma para conseguir axudas e poder programar toda unha variedade de actividades. Móntase unha asemblea e a asociación arranca cunhas 150 mulleres de Touro e tamén doutras parroquias. O primeiro obxectivo era traer clases de música para os rapaces: danse clases de solfexo, de gaita, de baile, de guitarra... No salón parroquial, aberto polas tardes, colocouse un piano, no que calquera podía ensaiar. Teño que dicir que eu vin ese piano alí durante anos e nunca me atrevín a tocalo, sirva de detalle contextualizador.
A asociación de amas de casa organiza cursos de inglés, magostos, sardiñadas, cursos de mecanografía, grupo de gaitas, de baile... en palabras dunha desas mulleres (a miña propia nai) un paraíso para criar os fillos.
A asociación tamén se ocupa de encher a vida social do lugar, organizando viaxes e excursións. Custaba, porque a maioría das mulleres non tiñan carné, e porque non era doado vencer as reticencias, pero ese acontecemento das viaxes chegou. A primeira excursión organizada, a Fátima. Tamén viaxes a Lourdes. Porque se non era para ver un santo non se xustificaba iso de viaxar. Mais a pesar destas concesións ao puritanismo, o feito de se organizaren para saír ao estranxeiro tiña un aquel de avanzada cara a novas formas de vivir que ían chegando, e a primeira visita ao estranxeiro para moitos. Máis tarde, chegaron as viaxes á neve a San Isidro, os días de cámping sen adultos ao mando, as clases de informática, os bailes de salón... Unha oferta incrible, o nunca visto pero por moito.
Parte do éxito social desta etapa baséase en ideas que viñan da vida rural e que non cambiaran aínda. Na confianza nos veciños para o coidado compartido dos fillos: entrar uns na casa dos outros, xogar en liberdade total ata a noite. Na enorme xenerosidade de moitas nais, organizando plans para cantidades absurdas de nenos. Todo ese roce deu nun contexto de aprendizaxe riquísimo para un par de xeracións, toda unha experiencia con un aire de utopía social, definitoria para toda esta panda de rapaces e rapazas que fixeron e viron brillar Touro.
‘Cuéntame’
Poñámonos na pel desa prima de Barakaldo que vén pasar unhas semanas de verán a Touro City alá polos 90. Qua fauna atoparía? Se chegase na época da EXB, atoparía varias mandas de rapaces semisalvaxes soltos polo campo da festa e por toda a vila. Facendo cabanas, xogando a baloncesto, de paseo cas bicicletas ou facendo o mal en xeral. Ata a noite, que no verán poden ser case as 11.
Buscando público adolescente, as testemuñas parecen conducir cara dúas tendencias: algo vagamente parecido a rappers (deses que lles queda o nome de rapper), ou algo vagamente parecido a pijos. Coméntase que un ano na festa de Quión apareceu un rapaz co peto posto do revés como os Kriss Kross. E elas, aparentemente, preferíanos con camiseta branca, Levi’s orixinais a poder ser e zapatiños Privata.
Como non, a terceira vía, a de pasar de todo, podemos dar por seguro que seguía sendo a maioritaria. Sempre o foi, e sempre o será, estar á marxe das tendencias e pensar en termos exclusivamente funcionais, de como alcanzar máis obxectivos con menos medios, ou sexa, máis risas.
Dende finais dos 80 quedaba claro que a cultura pop tamén chegara a Touro. E toda esa cantidade de pubs e discotecas ao redor, preocupadas por ofrecer algo atractivo para a rapazada, calaron nunha xeración de xente moi viva e curiosa. Podo asegurar que o panorama era bastante máis limitado nos dousmiles. Vin bos looks, pero nunca alguén co peto do revés nin nada que se lle acercara. E digo Cuéntame porque, en fin, é moi evocador sempre pensar nesa vida sen teléfonos móbiles e sen tanta merda enriba. Non, non vou caer niso. Pasamos ao seguinte punto.
Que os rapaces poidan facer o seu programa na radio do Concello paréceme tan bonito que choro só de pensalo.
Radio Touro
Os rapaces de Touro tiveron ao seu alcance un xoguete moi moi guai: unha radio. Un estudio no baixo do Concello, con micrófonos, cascos, emisora e equipo de son. Emitía as fins de semana, non de continuo, e alí podíase pedir vez para ter un programa. Recordo vagamente unha especie de mix entre magacín deportivo e sesión tecno, saltando do repaso da última xornada a varios minutos de música de baile dura. E, desde logo, O cogumelo amarelo nos anos 97-98, unha especie de Viaje a los sueños polares feito por dous adolescentes, Eloi e Jesús, onde soaba música poppie, da onda de Elefant por exemplo, e recorrentemente o recopilatorio de Siglo XXI que tiña un dos compoñentes. A sintonía era A dream away de Orange Cake Mix. Eu tiven unha cinta, e aparecían Penélope Trip, Pizzicato Five... Se alguén sabe onde está que mo diga, levo anos torturándome por tela perdido.
Que os rapaces poidan facer o seu programa na radio do Concello paréceme tan bonito que choro só de pensalo. Era un ingrediente máis desa minicidade que medrou tan rápido. Tiña a súa tertulia de tarde e todo. Pero, como todo o resto, pouco a pouco foi morrendo. Hoxe, pódese ver a maquinaria collendo pó a través dun ventanuco no baixo do Concello.
E agora que?
Ben, pois a realidade é que a moi poucos dos que marcharon (marchamos) chegaron a considerar seriamente a posibilidade de quedar a vivir alí. No way, non era compatible con calquera aspiración de facer calquera cousa que non fixeras xa con 15 anos. A idea de volver é unha nebulosa romántica que nos envolve a todos, pero sempre que sexa unha ensoñación que se poida dilatar no tempo. Como pasa co rural en xeral, xa se foi conformando na cabeza de cada un como un lugar para ir a descansar, para pasear polas súas ruínas en silencio. Estar coa familia, acudir aos seus ritos, comer. E pouco máis.
Outro rural foi posible e só facían falta cartos, traballo. Non sei se, sequera con cartos, será posible outro rural máis. Escoitemos a Emilio José.
