O artista asturiano regresa a Galicia este sábado estreando espectáculo no FIOT de Carballo: Trópico de Covadonga, un adianto escénico do seu próximo disco, no que a esencia da tradición e a narración oral están máis presentes ca nunca. Un Rodrigo Cuevas algo menos frívolo do que estamos afeitas a ver, e co que falamos por teléfono mentres prepara a súa chegada á terra onde viviu uns anos e onde empezou a ser coñecido facendo cabaré. Contesta as nosas preguntas en galego con gheada desde a aldea na que vive agora en Piloña, Asturias.
Estreas espectáculo en Galicia. Que pode esperar a xente que xa viu El mundo por montera de este Trópico de Covadonga?
Este espectáculo vai enlazado co disco que estou preparando, que vai saír en decembro, e que estiven facendo con Raül Refree en Barcelona, estivemos alí un mes e medio traballando. Desa música saíu o espectáculo, aínda que realidade foron as dúas cousas á vez. É un disco e un espectáculo que profundiza máis na tradición, deixando un pouco de lado a parte máis petarda ou máis frívola do que facía en El mundo por montera, aínda que eu sempre enfoquei a frivolidade desde un lugar moi profundo, non sei se iso é posible… Aquí quixen contar historias moito máis profundas, máis verdadeiras, busquei moito no AFOHSA (Archivo de Fuentes Orales para la Historia Social de Asturias), onde estiven escoitando moitas mulleres contando historias súas. A Trópico de Covadonga quixen traer unha morea de personaxes e de historias que eu creo que son imprescindibles para a historia de Asturias e de toda España e que non están contadas nos libros de Historia. Por iso tamén contrapoño o que é a batalla de Covadonga, que é unha historia trillada, contada e utilizada de dez mil formas, con estas pequenas historias que son as que realmente fan o pobo asturiano, que ninguén conta e que aínda non están escritas.
Quizais un dos problemas da Historia escrita é que quen a escribía tradicionalmente eran os homes, mentres a historia das mulleres ficaba oculta pero transmitida na oralidade. É iso o que ti recuperas?
Exacto. De feito moitos dos testemuños que poño no espectáculo e no disco son dunha muller en concreto que conta practicamente toda a Historia de Asturias no século XX a través das súas vivencias. Conta a historia da guerra, da emigración, do franquismo, da transición… e faino desde un punto de vista moi persoal, moi pequeno e individual, pero que ao final é moi universal e conta toda a Historia. É o que me gusta a min facer tamén: de cousas que me pasan a min, intentar explicar cousas moito máis grandes ou moito máis universais, desde un prisma moi persoal, tal como a min me sucede.
Na presentación do espectáculo falas da arte de cortexar e da sedución. Como conectas isto coa tradición?
O disco, de feito, vaise chamar Manual de cortejo, e eu xogo aí coma sempre moito co tema da ronda, penso que o que fixo evolucionar a arte popular na humanidade foi o cortexo, o querer gustarlles aos demais. Creo que temos que seguir facendo iso, seguir conquistándonos, máis que enfrontándonos. Eu trato de escapar do odio, aínda que me custe porque tamén o sinto, pero intento que o odio non sexa o motor da miña arte. Porque sería deixarme levar polo que a sociedade me transmite, cando eu coñezo un mundo moito máis bonito, que é o mundo rural e o mundo antigo. Un mundo que malia estar moito máis oprimido que o noso presente movíase moito máis polo amor e pola beleza.
Non sei se pasa en Asturias, pero en Galicia está habendo un certo bum do baile tradicional, moita xente nova e de ámbitos urbanos, que non tiña moita conexión coa tradición, está indo a clases ou grupos de baile. Que papel pode xogar o tema da sedución neste fenómeno?
Aquí tamén está pasando, por sorte, e eu creo que é algo que moita xente do baile tradicional desexaba. Igual hai outra que non, que cre que o baile ten que ser “ben bailado”, pensando nun espectáculo, cunha corrección e un coñecemento moi grande, pero eu creo que o baile, como sempre foi e como ha de ser, ten que cumprir tamén esa parte social que antes cumpría. A min encántame que estean sucedendo estas cousas. E a parte do cortexo é total, claro, aínda que agora xa non bailas soamente para cortexar. Bailas para divertirte, para gustar, non necesariamente á túa parella. O punto de lucimento, sobre todo no baile galego, creo que é moi forte sempre, e iso é moi interesante tamén. Eu compároo moitísimo coa cultura hiphop, é totalmente igual. Para min o hiphop é o máximo expoñente de folclore urbano que hai no século XXI e cumpre as mesmas funcións que antes cumpría o baile tradicional, e que agora volve cumprir.
E interésache o hiphop como estilo ao que achegarte musicalmente?
Bueno… rapeo un pouco no disco, eh, un pouquitín.
Pois volvamos ao disco. Graváchelo con Raül Refree, que é quen nos descubriu a Silvia Pérez Cruz ou a Rosalía, que colaborou con Niño de Elche, mesmo con Amaia… Como te ves nesa aliñación de artistas? Pensas que podedes ter un público similar?
Pois pode ser, hai un público con moitas ganas de cousas que tiren polo folclórico, ou que partan do folclórico e cheguen a lugares máis contemporáneos, como fan Silvia ou Paco (Niño de Elche) ou como fixo Rosalía no anterior disco… ou como María Arnal, que non colaborou con Raül pero tamén traballa dese xeito. Eu creo que cando sae un disco dese estilo a xente vai como tola a por el. O público quere música tradicional e quérea exposta dunha forma que a poñamos ao mesmo nivel que as outras músicas contemporáneas, non que a clasifiquemos como folk ou como músicas do mundo, senón simplemente música popular.
Isto está pasando agora na música galega, case por primeira vez. Sempre estivo nese circuito das músicas do mundo, ata que xorden grupos como Baiuca que levan a música tradicional a outro tipo de público, e está presente noutros festivais. Que che parece este fenómeno?
Coñezo a Baiuca persoalmente, de feito tróuxeno a un festival que organizamos na miña aldea que se chama Una señora fiesta, e son moi fan, encántame o que fai, paréceme moi interesante ademais a forma de samplear os instrumentos e as voces tradicionais e facer electrónica a través deles. É música electroacústica en realidade, non é de sintetizador.
«Para min o hiphop é o máximo expoñente de folclore urbano que hai no século XXI e cumpre as mesmas funcións que antes cumpría o baile tradicional, e que agora volve cumprir.»
Que máis che interesa da música galega neste momento?
Galicia sempre é un referente en músicas tradicionais: Mercedes Peón xa leva facendo isto desde hai 15 anos, antes que ninguén, levando a súa proposta por todo o mundo. Sempre é un caso que me sorprende moitísimo, como a Mercedes Peón non a coñece o 80% da poboación española. En Galicia se cadra sobe un pouquiño a proporción pero tampouco moito máis. Coñecemos a moita xente que é máis achegada ao mundo do folk e da gaita, como foi o caso de Carlos Núñez, Hevia aquí en Asturias, Budiño… non sei se é por ser muller, ou porque ata hai pouco tempo os cantos de pandeireta estaban no esquecemento totalmente.
Musicalmente, que máis podemos agardar de “Manual de cortejo”?
Moita máis música tradicional e tamén hai algunha composición miña, que aínda non gravara nunca algo totalmente composto por min. O que fixemos con Raül é algo moi característico del, que é buscar as esencias. Sempre é unha música moi minimalista a que fai, gústalle moito experimentar e a min tamén, así que o que lle propuxen foi ir á esencia da música tradicional. Hai moitas cancións asturianas, hai algunha canción galega, tamén algunha zamorana, leonesa… nese cuadrante noroccidental da Península eu vexo un contido común, o que os folcloristas chaman o cuadrante arcaizante, que é a onde non chegaron os instrumentos harmónicos. Houbo acordeóns e houbo zanfonas pero non chegaron a ser moi populares porque a sociedade era moi pobre. Iso dálle unhas características moi peculiares, que son o uso do ritmo e das voces, e que son para min a esencia da música tradicional do noroeste. Niso nos fixamos para definir a esencia do disco: hai guitarras e hai sintes e de todo, pero sempre construímos os temas desde a percusión e a voz.
Nesa esencia ten cabida o cabaré, polo menos no que respecta ao espectáculo?
Queda un pouquiño de lado, non é tanto o centro do espectáculo como El mundo por montera, que eu xa definía como unha zarzuela bufa, un espectáculo de cabaré propiamente. A ver, eu son incapaz de non rir de min mesmo no escenario ou non facer cabaré e apelar ao público, pero neste caso non é o leitmotiv. Hai moitas cancións que son máis case de chorar que de rir.
Da túa época de cabaré en Galicia aínda hai vídeos no Youtube de cando tiñas con Lúa Gándara “La dolorosa compañía”. Como lembras aqueles tempos?
Naquela época eu vivía na Lama. Viña de Barcelona, que é onde empecei a facer algo de cabaré. Coñecín a Lúa, que é un cabaret en si mesma, cadramos xenial e durante cerca de dous anos percorremos locais de todo Santiago, eu diría que de toda Galicia. “Verbena psicodélica” era como lle chamabamos ao que faciamos. De aquela época en Galicia tamén é o meu primeiro LP, Yo soy la Maga (2012), que non está dixitalizado, fixen unha tirada de mil discos e xa case non quedan, son peza de coleccionista e de momento así seguirá sendo. Si que hai algunha canción por aí en Youtube, como “Heina de mandar dourare”.
Viviches no rural galego, no asturiano… sempre reivindicas o campo e ademais a posibilidade de manter unha identidade queer na aldea. Hai moitos prexuízos sobre iso?
Adoito dicir que sempre foi máis doado ter pluma na aldea de miña nai que na cidade, aínda que de primeiras poida parecer o contrario. Sufrín moito máis bullying en Oviedo, na capital, que na aldea por ser gay. Hai xente que me critica porque para min se cadra é moi fácil dicir iso, cando hai moita xente que realmente o pasa mal no seu entorno. Pero tamén creo que é máis facil loitar por cambiar as cousas nun lugar pequeno. Hai moito prexuízo aínda con respecto ao rural. A xente pensa que quen vive na aldea é porque non ten outra opción, porque non puido marchar. Cando realmente a xente que vive na súa aldea son a resistencia ao mundo hostil que nos rodea, e ademais son os que coidan o territorio. Sempre se lle bota a culpa á xente das aldeas de como está o rural, pero se Asturias está así de coidada, que é unha xoia o que temos, é porque a coidaron, con máis acertos ou erros, as persoas que quedaron a vivir aquí.
«Toda a xente creativa que está en Madrid que saia de Madrid e que volte para a súa casa, a súa aldea, e que fagamos moitas cousas creativas e bonitas no campo. Eu creo que é a forma de cambiar o mundo.»
Cres que pode existir un certo orgullo de ser de aldea por parte da xente nova ou aínda falta moito?
Aínda falta, en Asturias polo menos. En Galicia eu vivín no sur, na zona rural do interior das Rías Baixas, e aí aínda hai un certo dinamismo, está moi perto de cidades grandes e hai moita xente que vai vivir ás aldeas, así que vin moito orgullo de ser da aldea, de bailar e de tocar a pandereta… iso vivino moito en Pontevedra. Pero aquí en Asturias aínda falta bastante, porque o despoboamento é catrastófico, supoño que se pode equiparar a zonas de Lugo ou de Ourense. A falta de poboación moza é tan grande que case non hai quen poida ter orgullo.
Como che gustaría que fose o rural nos anos vinte?
Ai, é todo tan distópico… gústame moito a palabra 'distópico' ultimamente. Gustaríame que dese todo un pouco a volta, que a xente se decatase das verdadeiras cousas importantes e que voltase para o campo, aínda que iso fixese que tivesemos aquí outros problemas: se viñese todo o mundo de repente habería moita xentrificación, os alugueiros subirían, e agora estamos moi contentos cos alugueiros que pagamos aquí. Pagariamos algunha desgraza pero eu idealízoo así, con moita xente moza voltando para o campo e facendo cousas moi creativas. Toda a xente creativa que está en Madrid que saia de Madrid e que volte para a súa casa, a súa aldea, e que fagamos moitas cousas creativas e bonitas no rural. Eu creo que é a forma de cambiar o mundo.