Ilustradora, autora de comics, investigadora cultural e DJ. Teresa Ferreiro é polifacética e multidisciplinar. Aproveitamos a súa participación no ciclo VanGal 2.0 do Museo do Pobo Galego para interesarnos polo seu ecléctico traballo, polas súas inquedanzas e influencias creativas e polo uso que fai da arte en prol da reivindicación política, da memoria histórica e do feminismo.
Mestura é a palabra perfecta para definir o traballo desta artista compostelá. Unha fusión vibrante emana de cada unha das facetas artísticas que cultiva. Nas súas ilustracións a agresividade e a dozura xogan ao abrazo. Mentres, nas sesións DJ que protagoniza, ritmos de diferentes orixes, como a salsa e o folclore galego, entréganse á mestizaxe a carón do house, do nu-disco ou do tecno experimental. Atopámonos diante dun espíritu poliédrico que reflicte unha personalidade comprometida e curiosa.
Teresa estudou Belas Artes en Pontevedra para marchar despois a Londres. Alí involucrouse na vida activista pro-feminista e LGBTQ da cidade e entrou en contacto co grupo de DJs Cheeky Soundsystem. Unha experiencia, esta última, que a levou a relacionarse cunha gran variedade de artistas internacionais e da que sacou unha aprendizaxe: «o carácter e o poder da túa comunidade determina a túa calidade de vida». Agora, xa cos pés en Galicia, afírmase sabedora de que «a cultura envólveo todo». Defende a importancia de saír, atoparse con xente, bailar e escoitar música «como un ritual social tan necesario coma moitos outros». Inmersa na súa tese sobre cómics e estudos de xénero e coa cabeza metida de cheo na súa futura novela gráfica, amósase «moi agradecida» por poder participar, nestes tempo escuros de restricións pandémicas, na primeira edición do ciclo VanGal 2.0. Este evento, organizado polo Museo do Pobo Galego e o colectivo Ruido de Fondo – do que Teresa forma parte-, pretende promover a vangarda cultural galega e darlles voz ás mulleres artistas. Dentro da programación hai unha exposición con algunhas das obras creadas por Ferreiro nos últimos cinco anos, así como unha serie de pezas inspiradas na obra de Castelao que realizou expresamente para a ocasión. A súa participación no VanGal 2.0 compleméntase cunha charla e cun concerto (sábado 7 ás 11:30h e ás 18h, respectivamente).
Mounqup, Faia e Laura LaMontagne - xunto con PicoAmperio- son o resto de artistas que conforman o programa da primeira edición do ciclo Vangal 2.0. A que cres que se debe esta eclosión de mulleres artistas tan interesantes e multidisciplinares? Pódese falar dun boom artístico alternativo?
Creo que a existencia de mulleres artistas con tendencia á multidisciplinariedade é algo tan antigo como antiga é a historia da humanidade. O que parece máis recente é a visibilidade que se lle da ás mulleres en certos medios. Aínda así, non alcanza unha paridade, pero estamos nun bo camiño.
No terreo musical sempre pareces aberta a inspeccionar outras culturas e fusionalas coa propia. Dende a cabina de DJ mesturas música galega tradicional con música electrónica, salsa, cánticos tribais, cancións de Rocío Jurado… de onde nace esa necesidade de expresión tan ecléctica?
Nace de ter moita curiosidade e de ter intereses moi distintos. Tamén teño certa tendencia a buscar ligazóns comúns entre elementos que, en principio, semellan non ter moito que ver entre sí. Pásanos a moitas, que buscamos unha estrutura narrativa no que vemos e no que experimentamos.
Teño lido que a túa nai ten algo que ver nisto, non si?
Si, penso que falei da miña nai noutra entrevista e de como me influiu a súa maneira de experimentar a música. En xeral gústalle a música tropical e latina, e tamén o flamenco. Moitas destas cancións teñen ritmos folclóricos e letras de reivindicación política, como as de Mercedes Sosa, Juan Luis Guerra ou Joe Arroyo. Son artistas que falan de dereitos humanos, da tradición, da opresión e da nosa relación co mundo e coa natureza. Na miña casa non iamos á misa, eu nin se quera estou bautizada, pero creo que os momentos de expresión espiritual e de reflexión foron a través da música e do baile.
É moi interesante que a día de hoxe en Galicia moitos artistas musicais estén experimentando coa tradición popular e o folclore galego mesturándoo con diversos xéneros e estilos como a electrónica, o reguetón, o trap, etc. Este feito pódese tomar como un acto de reivindicación cultural moi potente, tanto pola posta en valor da tradición como polo feito de establecer vínculos entre esta e a xente nova. Cales son os motivos que te levaron a incluír as cancións de Leilía nas túas fusións musicais?
Coido que estas reivindicacións tamén teñen moito que ver coa aparición de internet e de como influíu na nosa realidade. A razón pola que a miña música pode ser ecléctica é porque agora mesmo internet dáme acceso ao que están escoitando tanto en Nairobi coma en Moscú. A través de plataformas coma YouTube creáronse coleccións de música antiga e tradicional e moitos produtores e produtoras fixeron remixes de cancións house con melodías extraídas destes arquivos. Un exemplo en Galicia é Baiuca. Esta mestura de información creo que define a personalidade da xeración millennial así como da xeración Z.
«Eu non sinto que rescate nada. Leilía son moito máis coñecidas do que serei eu na miña vida»
Tamén sinto que non todo o mundo o fai polas mesmas motivacións. Para a maior parte, probablemente, responde a unha decisión estética. Algunhas persoas poden sentirse empoderadas a través desa exaltación de símbolos nacionais. Eu non me sinto especialmente inclinada cara a ese sentimento, de feito tería moito coidado co poder que teñen estes símbolos. A min gustaríame que estas referencias se vinculasen máis co valor da memoria histórica.
Mais, respondendo a túa preguna, eu inclúo Leilía porque son artistas incribles. A canción O Meu Amor paréceme unha das cancións máis tristes e perfectas que escoitei. Ademais é un grupo só de mulleres, e iso interésame pola visibilidade de artistas femininas.
Rescatas soamente cancións de Leilía ou tamén doutros grupos tradicionais?
Teño que dicir que eu non sinto que rescate nada. Leilía son moito máis coñecidas do que serei eu na miña vida. Tamén fun incluíndo en sets a grupos e artistas como Mercedes Peón, Tanxugueiras, Xocaloma, Milladoiro, A Roda, Xosé Lois Romero e Aliboria, entre outros. Do mesmo xeito están presentes audios de versos de Carmen Prieto Rouco e bastante música folclórica asturiana. Tamén flamenco, ademáis de música tradicional doutras partes do mundo: folclore latino-tropical, africano, arábico, cánticos espirituais mongólicos... Tamén me gusta moito o soul e o gospel.
Parece que a COVID-19 chegou para quedar un tempo longo entre nós. Como está afectando isto ao teu traballo e á túa creatividade?
Como DJ e como organizadora de eventos en Ruido de Fondo, aféctame bastante, non só a nivel económico. Tamén teño que lidiar coa idea de que o ámbito da cultura -e por tanto a miña carreira, á que lle dedico tantas horas- semella que non importa. Especialmente nun momento como o de agora no que a crise da pandemia, xunto á económica, nos está a afectar profundamente, hai moita xente que considera que a cultura non é prioridade. A cultura envolve case todo e é traxicamente cómico como parece existir a opinión de que a cultura é un tipo de actividade que só lle afecta a unha porcentaxe minúscula da poboación.
Dentro do ciclo Vangal 2.0, o Museo do Pobo Galego presenta unha exposición na que, ademais doutras pezas artísticas e unha instalación, se recolle parte da túa obra como ilustradora. Caracterízanse por ser ilustracións de estilo naíf, algo inquietantes e coa cultura pop de base. Cales son as túas influencias?
Teño gran influencia dos debuxos animados, do manga e do anime, como moita xente da miña xeración. Influíronme moito obras como Dragon Ball, de Akira Toriyama; e Ranma ½, de Rumiko Takahashi. Isto obsérvase sobre todo no tratamento da cor -utilizo moito a mestura dos pasteis e as cores brillantes- e tamén no movemento e nas proporcións. Os elementos e expresións perturbadoras beben de autores que fan manga de terror, como Suehiro Maruo e Junji Ito.
Por outro lado, supoño que me sinto especialmente conectada coas mulleres do surrealismo como Leonora Carrington, Remedios Varo, Dorothea Tanning ou Frida Khalo. E, por suposto, na temática está presente o costumismo e denuncia de Castelao e tamén os Beto e Jaime Hernández, que fan cómic alternativo. Durante a carreira e os anos de instituto vinme inspirada polo traballo de varias compañeiras, especialmente Begoña García Alén, Roberta Vázquez e Pepa Prieto Puy.
A exposición conta cunha colección de ilustracións que ideaches ad hoc a partir dos debuxos e cadros dos álbums Galicia Mártir e Atila en Galicia de Castelao. Por que Castelao e por que esas obras en concreto?
Escollín a Castelao porque -á parte de ser un grande artista de referencia para Galicia e para o mundo- a exposición está montada ao lado do Panteón de Galegos Ilustres, e pareceume o contexto idóneo para facerlle unha homenaxe. Con estas creacións pretendo facer referencia á memoria histórica e ao drama que o fascismo trouxo a Galicia e a España. Un tema, ao meu pesar, moi relevante no contexto socio-político actual.
A tradición e a memoria tanto persoal como colectiva e histórica parecen leitmotivs constantes na túa obra, tanto no eido musical como nalgunhas das túas creacións. Na instalación presente no ciclo VanGal 2.0, por exemplo, utilizas materiais herdados da túa familia, por que este interese en afondar no pasado?
Porque hai certas cousas que aprendemos –e debemos aprender– só a través da memoria histórica. A desconexión coa experiencia vivida por outras xeracións é o que pode impedir que medremos como sociedade, e facilita cometer os mesmos erros unha e outra vez. Tamén creo que é unha especie de resistencia cultural. O noso sistema capitalista constrúese nunha cultura profundamente individualista, e existe un apoderamento moi grande a través do coñecemento da memoria histórica, especialmente para a clase traballadora. Gustaríame honrar a memoria pero non como un acto de orgullo ou soberbia, senón como un acto de humildade. Paréceme fermoso ter a noción de que es unha peza nunha historia case eterna e que os teus actos e pensamentos poden influír -mínimamente, pero inflúen- na entelequia da nosa historia cultural.
Concretamente esta instalación da que falas é unha sorte de oda á tradición e á memoria, ao feminismo e ao poder da comunicación. Está feita con materiais herdados da miña familia: panos, teas, sabas, obxectos e roupa (o máis antigo, un pano de ir á misa da miña bisavoa, do primero cuarto do século XX) mesturados con obxectos contemporáneos e de uso cotián, cuxa presencia na instalación é símbolo de diversos conceptos. Por unha parte, na miña antiga computadora móstrase en bucle “Antonia” (Marleen Gorris, 1995), película feminista onde se ve como o carácter das antecesoras amolda a personalidade da seguinte xeración. Tamén está presente o libro da miña amiga Irene Vidal Cal. Nel reflíctese a historia de España, en concreto de Galicia, a través da experiencia da súa familia, centrándose especialmente na Guerra Civil.
A instalación tamén consta dunha produción acústica. En que consiste?
Despois dunha estancia de investigación na universidade LUCA, en Bruxelas, e a través da relación ca miña tutora, Wendy Morris -quen está comezando un proxecto de radio feminista, Radio HushHush- comecei a indagar na historia das comadroas e outras mulleres con coñecementos relacionados co mundo da medicina. Estas mulleres foron tradicionalmente ben respectadas na comunidade, mais acabaron apartadas e mesmo castigadas por dous factores: por unha parte, tras a creación da universidade, soamente os homes tiñan a capacidade de exercer como médicos e de investigar sobre medicina. Ademais as receitas que tiñan que ver coa autonomía da muller sobre o seu propio corpo, e que axudaban a regular a menstruación, a provocar un parto ou a abortar, foron censuradas. Por outro lado, a Igrexa Católica comezou a perseguir algunhas destas prácticas como “actividades pagás”, algo que eu vinculo coa lenda das meigas no norte de España e concretamente en Galicia. O audio da instalación é unha compilación de textos escritos e lidos por min que fan referencia á transmisión oral e á memoria que permanece a pesar de múltiples censuras ou impedimento, á liñaxe de nais e fillas e á resistencia.
Estás vinculada ao activismo feminista e déixalo ver nas túas escollas artísticas, denunciando así a censura e o esquecemento histórico dos que foron víctimas as mulleres. A americana Olivia Gatwood e a sempre simbólica poeta grega Safo de Mitilene están presentes na exposición do Museo do Pobo Galego. Que simbolizan para ti?
Diría que Olivia Gatwood é unha artista que en moitos sentidos representa a nova xeración de feministas, así como Safo tamén é un coñecido símbolo do feminismo que remóntase ó ano 615 A.C. aproximadamente. Nunha das paredes da sala que acolle a exposición pódese ver e ler un estandarte dun extracto adaptado do poema “Ode to the Women of Long Island”, de Gatwood Este poema tocoume por dentro como poucas cousas o fan. Paréceme agresivo, poderoso e belo. Creo que fala de preocupacións moi vixentes e aporta unha perspectiva coa que estou moi dacordo. É unha mofa ao meu xénero. Para evitar abusos sexuais diríxense mensaxes precisamente ás rapazas de como se deben protexer ou como pasar desapercibidas. En resumo, como vivir con medo. Senta os teus fillos na mesa, pon o toque de queda para eles se é necesario. Non son elas as que saen a violar. Tamén estou farta de tratar estes temas coma se fosen casos individuais. Como sociedade debemos responsabilizarnos dos problemas que temos para darlles solución. Tamén temos que recoñecer a violencia contra a muller coma un delito de odio, igual que o é para o resto de grupos discriminados. É preciso establecer legalmente un espazo onde tratar a violencia misóxina independentemente de se é fóra ou dentro do ámbito doméstico, é absolutamente ridículo que non se recoñeza como delito de odio. Pero volvendo ao poema de Olivia, creo que tamén funciona como unha oda ás mulleres maiores ca ela. Á xeración de mulleres fortes que a precedeu.
A carón do estandarte vese un pano que pertencía á miña avoa, no que bordei unha cita de Safo:
“Alguén se lembrará de nós, aínda que sexa noutro tempo”.
Do 6 ao 8 de novembro o ciclo VanGal 2.0 contará con catro actuacións musicais na Igrexa de San Domingos de Bonaval e con coloquios e exposicións en diferentes espacios do museo. Máis información na súa web.
