O 18 de maio de 2009 viu a luz un disco que mudou o rumbo da música galega no que vai de milenio. Era un CD dobre que asinaba un tal Emilio José, que se autodefinía como “música de aldea” e que proclamaba a independencia de Ourense. No interior había máis de 22 cancións, por chamarlles así, que non se parecían a nada que tivesemos escoitado antes na nosa lingua. 

Agora que se celebra unha década deste acontecemento, pedímoslles a máis de vinte persoas (xornalistas, músicos e outra xente da fandom) que nos contasen que sentiron ou pensaron a primeira vez que escoitaron Chorando Apréndese. Porque cremos que existe unha xeración de creadoras marcadas dalgún xeito por este disco. Pedímoslles que nolo contasen nunha mensaxe de texto (pouco máis dun chío) ou cunha mensaxe de audio. A maioría foron guiadas e así o fixeron, outras mandaron parrafadas máis longas pero respectaremos esta desobediencia poñéndoas enteiras. Emilio José tamén o faría. 

David Saavedra, xornalista musical

Flipeime moito con aquilo. De súpeto atopei un sentido a algo que percibía pero nunca vira reflexado da mesma maneira. Aquel disco feísta, cutre, con apariencia chafulleira, era o manifesto artístico dun creador xenial, único. No mesmo verán do 2009 escribín isto ó respecto e alégrome bastante de equivocarme na sentencia final.

Marta Gómez, directora do ZigZag Diario na TVG

Cando escoitei Chorando apréndese imaxinaba un tolo nun jalpón cheo de cables e ordenadores. Nos seus concertos flipei: falaba aínda máis que nas súas cancións! Quero wifi no casal segue a ser o mantra que invoco cando cae internet (pór voz de Enjuto) Sigo chorando e aprendendo.

Cibrán Tenreiro, colaborador de VINTE e músico (Esposa, Zara)

Olalla Cociña, poeta e música (Atrás Tigre)

Cando escoitei o "Chorando apréndese" pensei que aquilo era unha delicatessen, unha explosión de sabores traídos dacó e daló, e mesturados cun rixo inusitado. Esto pasaba aquí, en Galicia. Na lingua a paixón e a mala hostia postas neses 28 temas estoupaban como petazetas e espertaban os sentidos todos. Corazón de Melón downtown, Quins tropical.

Juan Esturao, colaborador de VINTE

Foi durante un exame de debuxo en primeiro de carreira, tiña 18 anos. Non entendía nada, ata que sonando Vodka, algo fixo clic e dende aquela, durante anos, escoitei o disco practicamente a diario. E eu non podía para de pensar en Touro e no putamente finas que eran as letras. Literalmente flipei.

Belén Regueira, xornalista (Radio Galega)

Marcos Blanco Gendre, colaborador de VINTE

Eu xa coñecía Apeirón cando fixen contacto co disco. Partindo deste recordo, a sorpresa foi maiúscula. Unha ponte ata músicas occidentais e transoceánicas ca idiosincrasia galega como eixe de todo. Ata aquel entón, Os Resentidos era a referencia máis preta, pero isto ía máis lonxe.

María Yáñez, directora de VINTE

Botei semanas en shock, escoitándoo en bucle, falándolle del a todo o mundo. Por un lado custábame entendelo, por outro tíñame completamente hipnotizada e abraiada coa súa beleza e coas ideas tolas que contiña. Igual non ten moito que ver pero daquela comprendín por qué algúns amigos meus flipaban con Óliver Laxe e outros novos cineastas galegos que empezaban a despuntar, creadores tan libres e con códigos tan pouco intelixibles. Cada vez que o puña no coche, que era onde mellor se escoitaba, atopaba un detalle novo. E non poucas destas veces chorei de verdade. Se cadra daquela tamén estaba sensible, 2009 era un ano complicado. Emilio José axudounos a superar a hostia do bipartito. De súpeto aquel imaxinario facía vella toda a estética e cultura política que tiñamos había só uns meses e traíanos algo novo co que enfrontarnos ao abismo político e cultural que nos agardaba: o faino-ti-mesmo que tanto nos salvou, que tanta liberdade creativa trouxo e que tanto nos precarizou ao mesmo tempo. 

Rodrigo Vázquez, xornalista (presentador do 'Ti verás' na TVG)

Rubén Domínguez, músico (Pantis, Chicharrón)

Emociounoume e sentín que por fin escoitaba un disco no que me identificaba plenamente, desde a individualidade e tamén como parte dun todo vido das marxes do rural. Entre a bossa, o collage e o pop da máis variada pelaxe, Chorando Apréndese é un universo belo, sabio desde a honestidade, no que sempre se relé e que sempre mola ter preto.

Teresa Cuíñas, xornalista (TVG, Rockdelux)

22 cancións bulen nunha hora como caudal enxeñoso, tan críptico como ‘prime time’. Emilio José abríu a billa e abrollou “Chorando apréndese”: mestura de cultura popular occidental contemporánea e retranca galega de aplicación universal.‬

Rebeca Baceiredo, escritora e filósofa

Alexandre Cancelo, realizador 

É raro asomarse hoxe a unha fotografía tan lúcida como alucinada do ano 2009. É raro saber que pasou unha década e que para a rapazada Touriño e Quintana forman parte do pleistoceno. E así foi, Emilio José conseguiu moitas cousas con Chorando apréndese, facer un disco incontestable que semella estar sempre en movemento e paralizarnos no tempo como estatuas de sal. Ano 2009, así eramos precrise e pre tantas cousas.

Samuel Solleiro, escritor e músico (Ataque Escampe)

É un disco táctil, as cancións están cheas de cousas e escoitalas é coma remexer coas mans nun saco de xoguetes: todo colle, nada importa demasiado e ao mesmo tempo todo importa moitísimo. En 2009 compraba poucos discos, pero este non me valía oílo por internet.

Andrea Villa, xornalista

Juan Fernández Navazas, músico (Cuchillo de Fuego)

Sentín envexa de ver alguén tan volcado na súa visión e con tanta personalidade. Tan universal sendo a un tempo tan absolutamente local. "que cabrón", pensei.

Alexandra Lores, xornalista

Cheguei a 'Chorando apréndese' porque me sentín moi atraída polo título. Que naquel momento histórico, un tío falase de chorar e fixese unha declaración de principios así - e coa que aínda non sei se estou de acordo, por outra parte- pareceume un bo comezo.

O certo é que xa sabía que Emilio José formara parte de Apeiron, un deses grupos 'indies' que sonaban en Disco Grande. Pero isto era distinto; a portada parecía unha colaxe que mezclaba elementos 'folkies' cunha estética de cassette de gasolineira.

Penso que el soubo adiantarse ó que despois veríamos unha e outra vez; ese posmodernismo que tamén está presente no seu último álbum dobre, cunha canción adicada a Kim Kardashian. 

Ademais, era galego. E iso era de agradecer. Sempre sentira que eramos incapaces de abrazar este tipo de modernidade, e el fíxoo. E falaba de Melón, un pobo de Ourense que a min me resultaba tan alleo coma calquera condado do sur de Estados Unidos.

Tamén se atreveu co rap, un xénero que para os 'indies' seguía resultando un sacrilexio (lembremos que Victor Lenore aínda non aparecera nas nosas vidas). E mesturou electrónica con pop luminoso; referencias cinéfilas e políticas. 

Levou o seu mundo persoal a millóns de galegxs desde un curruncho do oso país, e demostrounos que cando alguén é creativo, non precisa nada máis que a si mesmo.

Jose Lemur, DJ e locutor de radio (Fantasma Accidental, Galiza Emigrante)

Ana Salgado, crítica literaria

A miña primeira escoita de Chorando apréndese debeu ser en directo, nunha festa do Cineclube de Compostela. Logo recordo mandarlle o disco, envolto en papel de burbulla, ao amor da miña vida, que non é unha robaliza. Cito a Psicofónica, porque penso que debeu ser unha sensación parecida a cando escoitei aqueles tipos da banda da Nasa con Carlos Santiago facendo moita ximnasia no escenario. Unha cousa nova. Claro que non me dou sacado de isolacionista, e na música do Brasil quedei por Maria Bethânia, ou así. E que novo é aquilo que fai quen anda máis espelido para o espolio. O lema daquelas camisetas: a propiedade intelectual é un roubo. A escola do resentimento atravesa o que fai Emilio José en todo ese disco, penso. Escollo só un dos posibles chanzos: o tradicional desencontro entre modernidade e lingua. E recordo unhas porfías (miñas) con Álex Charlón, dos Ataque Escampe, que me tivo que aturar o xenio, e só por cantar (el) en coruño. No que fai Emilio non hai maneira de separar o que do como. Díxoo un amigo, é como mellor o entendo: ética e estética son bolleras. Se non son, se conseguimos separar unha cousa da outra, é que algo non vai ao xeito. Entón, se cadra, podo dicir que Emilio fixo unha cousa nova porque o espolio se orientou cara a un substrato pouco traballado. Por dicilo á brava: nunha cultura que conta namais cun punki, xa non era sen tempo que algún rapazote dos que manteñen intacta a fonética de non seren ricos pola casa soubese facer música moderna. Aquí, canda ao Leo, irían Hevi e Emilio. E a potencia desas curvas fónicas, amigas, non é boa de capturar. Imos facer unha proba, cun anaco que durou unha década na miña memoria: "Non pasa ningún día sen que mexe no millo / no medio desta aldea só che hai bostas e cirios". Non atopo, en toda a produción cultural que desde daquela foi medrando, e tratou iso que chamamos abandono do rural, nada con esta altura. Polo menos non ata que soubemos que a Mega-Metrópole en que viven Sira e mais o seu robot se chamaba antes Nogueira de Ramuín. Ou ata que escoitamos a Faia Díaz, aquí en Vinte mesmo. É punki (antisentimental), é divertido, é sinxelo (supoño eu, que non sei nada de música; faise cun maquinillo?) é porco, é antiidealista, é completamente eficaz.

Juan Lesta, realizador

Marc Campillo, director de Foehn Records

Con Emilio todo es siempre inesperado. En realidad se esperaba un segundo disco de Apeiron, pero durante la espera surgió este nuevo proyecto de Emilio en solitario. Al principio era una idea que salió de pequeñas composiciones suyas de apenas un minuto, y que luego fue creciendo hasta convertirse en un disco doble con más de 20 canciones. Como siempre dice Emilio, al final es lo que el propio disco le pide. De hecho tenía que ser en castellano, hasta que Emilio me dijo que sería en gallego. De entrada no lo vi claro, pero cuando llegó y lo escuché, le llamé, y como siempre le di la razón. Tenía que ser en gallego. 

Emilio ha estado en Foehn desde el principio. Hay una relación personal. Y por supuesto forma parte esencial de la historia de Foehn. Y cualquier cosa que Emilio quiera publicar siempre será bien recibida. A la espera estamos de su nuevo disco, que será la continuación de “Agricultura Livre” (2015, Foehn Records). Se supone que será más pronto que tarde, pero con Emilio tampoco se sabe. No siempre depende solo de uno mismo. 

De todas maneras recomiendo visitar su bandcamp, donde tiene mucha más música audo-editaba que no tiene desperdicio: https://emiliojose.bandcamp.com/

Juan Lesta, realizador (2ª parte)

María do Cebreiro, poeta

Un xeito alegre de dicir cousas tristes 

Nas cantigas de Emílio José pasan tantas cousas que é mellor nin pensar en enumeralas. Pasa o son das campás igual que podería pasar o asubío dun tren, un organillo con cabra  imaxinaria ao fondo, preludios e interludios literalmente románticos: como é posible que alguén vista tantos disfraces sen impostura? Cun nome de cantante melódico ao que á súa maneira soubo serlle fiel -asimilar unha herdanza equivale, cando menos en parte, a traizoala-, Emílio José foise convertendo ao longo destes anos no emperador musical dun galego anarquista. As súas cancións falan a mesma lingua  que patentou Rosalía de Castro, admiradora do idioma portugués, que no limiar dos Cantares gallegos, e con máis dunha gramática dispoñible, declarou que quixera escribir o seu libro “sen regras de ningunha cras”. Trátase, en suma, desa nosa vella lingua sen imperio que o manifesto Máis Alá de Manuel Antonio soubo levar á súa exaltación moderna. 

Aquel Chorando apréndese que hoxe celebramos tiña tamén moito de manifesto, e así mo fixeron saber os amigos (Pablo, Brais, Julio, Dani) que daquela mo presentaran. Porque a ese disco en tantos sentidos inaugural, eu cheguei tarde. Rodeada de persoas que desde hai longos anos admiraban a súa música, non coñecín realmente a Emílio José até o verán de 2017, sentada nas escaleiras dun pazo cun rapaz que me transportou de novo á adolescencia ao facerme lembrar como era iso de entrar na música por un só casco. E nin sequera así, dividida a Agricultura livre entre os dous auriculares, deixei de percibir o xeito no que Emílio José soubera levar a polifonía a un estadio que ía moi para alén do que chamamos música. A textura, ao tempo densa e fluída, das súas composicións fai aparecer diante nosa a toda hora unha asamblea viva de ideas e de máquinas, de fontes e de plantas, de pedras e de espectros. 

Mais eu diría que, para alén da extrema sensibilidade das súas múltiples voces, o máis conmovedor dos discos de Emílio José é unha deliberada renuncia ao virtuosismo. Coa súa intelixencia musical e coa súa cultura -e emprego agora a palabra no sentido que máis a conecta coa sabedoría campesiña-, Emílio José podería terse convertido nese virtuoso que en certo sentido é, pero ao que en absoluto se reduce. Porque el, e iso nótaselle no pouco que di e no moito que fai, soubo elixir a vida. E por iso periodicamente se fuga, para demostrarnos que quizais todos estamos no lugar ou no momento errado; para que, esquecéndonos del por un intre, nos lembremos de nós mesmos e do noso incerto propósito neste mundo. 

Emílio José soubo facer do seu xardín unha aldea. Todas as capas e os cortes da súa música falan diso, do sabor dunha intelixencia tan delicada que non acaba nunca. Non hai en Galicia (acaso coa notable excepción do Hevi, e dalgunhas das pezas maiores dos Ataque Escampe, cos que comparte o gusto polo ready-made sónico) un letrista tan profundo e delicado como o Emílio José. Pola súa arte da disonancia e de desafinar xusto no lugar onde a música máis o pide, por ese independentismo musical e político capaz de desafiar calquera capital, pola súa maneira sempre alegre de dicir cousas tristes, queremos tanto a Emílio José. Porque tanto a alegría como a tristeza nos aprenden cousas, pero son cousas de naturezas moi diferentes. Chorando apréndese, si. 

Matías Tarrío, redactor de VINTE

Nunca é tarde para escoitar 'Chorando apréndese' por primeira ou enésima vez