Corenta anos despois da súa inauguración, a factoría de aluminio de San Cibrao sofre a ameaza do seu peche por parte da multinacional Alcoa. Un milleiro de postos de traballo directo dependen deste complexo que marcou a vida de toda unha comarca e tamén a súa memoria: a que agora rescatan para VINTE dous fillos da primeira xeración que medrou ao abeiro da Alúmina-Aluminio.

A fábrica

Non cremos que o noso pai sacase máis de dez fotos del dentro da fábrica, que é como lle chamabamos ao monstruoso complexo de Alúmina-Aluminio (despois Inespal, despois Alcoa) entre San Cibrao e Xove. Tampouco recordamos entrar alí máis que unha vez, nun aniversario da inauguración, coa boca aberta cando o vimos chegar pedaleando nunha bici entre as naves industriais. Igual non pasou así; de feito, igual nunca pasou, pero é a imaxe que temos del dentro da fábrica que marcou durante decenios o tempo da nosa vida. “Esta fin de semana non imos á casa dos avós porque papá vai de tardes”; “fala baixo e non deas portazos que papá chegou ás seis da mañá e está durmindo”; “este ano non vas ao cole a última semana porque a papá puxéronlle as vacacións en xuño”; “que ben, esta noiteboa papá está na casa porque non ten turno”. 

Os turnos: a organización do traballo para que a fábrica nunca parase, vinte e catro horas todos e cada un dos días do ano, transformando unhas pedras vermellas que chegaban do outro cabo do mundo en aluminio primario para forrar as tapas dos iogures (por algunha razón, sempre quedamos coa aplicación das tapas dos iogures como exemplo). Un esforzo constante de centos de homes (case todos o eran), chegados do Valadouro, de Viveiro, da parte occidental de Asturias á que chaman “a República”, de Valladolid, de Jaén. De Cabo Verde, tamén, porque foron moitos os caboverdianos que viñeron a Burela ao calor das obras de construción da factoría. 

Nós faciamos bromas cando en Compostela nos preguntaban a que se dedicaba o noso pai: "papá é cubista, coma Picasso", diciamos.

Papá está xubilado xa, pero para el ten que ser duro ler cada día as noticias. As cubas que agora queren pechar son as mesmas que el coidou coma se fosen fillas súas. En 1987 estivemos case unha semana sen velo (ou iso nos pareceu) mentres el e outros poucos tentaban desesperadamente que non se apagasen, mentres a fábrica quedaba baleira de traballadores polas protestas contra os bidóns do Casón, o barco ateigado de químicos que embarrancara en Fisterra e cuxa carga acabou no peirao de Aluminio. Non o conseguiron. Entre o trebón que caía do ceo, un corte de luz que durou días e a tensión que se vivía nas rúas e nas casas, para nós esa foi a primeira das moitas fins do mundo que levamos vivido como xeración. Sobrevivimos, e a fábrica tamén. Á fin do mundo de agora, deixa a ver.

Os 'alumineros'

Aínda vivimos rodeados do recordo da “aluminia”, como lle chamaban algúns á fábrica. Sobre a mesa do salón temos unha zoca, de aluminio, por suposto, que recorda un aniversario de cando meu pai e outros tantos foron aprender á factoría de Avilés os segredos dun proceso que nos resultaba incomprensible. Por un lado entra a bauxita, uns pedrolos colorados que traen eses barcos inmensos que botan días ancorados fronte aos Farallóns. Despois duns cantos pases de maxia e miles de voltios aplicados nun baño químico, aparecen por arte de abracadabra xigantescos cilindros de metal, máis brillantes que o ceo de agosto sobre a Pena Burela. 

En moitísimos casos, os magos eran fillos de labradores, os primeiros da familia en poder estudar despois da Guerra, tipos que igual che sabían plantar un monte de piñeiros que amañar unha instalación eléctrica industrial, completamente conscientes da importancia do traballo para as súas familias e para a comarca. Dalgún xeito, e malia que cada un era do seu pai e da súa mai, falaban unha linguaxe común e mesmo eran identificables pola rúa. En tempos disque había unha relación distante entre mariñeiros e alumineros; á marcha que imos non van quedar nin uns nin outros, así que todos contentos.

Herdamos obxectos da época na que se facían para durar. Desguazamos a carcasa do iMac coas chaves que saen dunha caixa que ten gravado o logo de Alcoa. Cando nos poñemos vintage, vamos dar unha volta en bici co maillot do “Grupo de Empresa San Ciprián”, deliciosamente retro coa súa tela de poliester, e despois de ducharnos vestimos uns pantalóns de chándal co ubicuo logo do triángulo melado. E, por suposto, en calquera lugar da casa pode aparecerche unha desas toallas azuis indestrutibles, que igual servían para secarse ao saír da ducha como para ir á praia, limpar as mans despois de cambiarlle o aceite ao coche, improvisar unha mochila. Algúns, os que viñemos ao mundo antes de que se construíse o hospital de Burela, estamos seguros de que se tivésemos nacido nas curvas de Mondoñedo, mentres levaban a nosas nais a parir a Lugo, o primeiro tacto que sentiriamos había ser o das acolledoras toallas de Alúmina-Aluminio.

Os fillos e as fillas

Aí nos vedes: fillos de alumineros vestidos de indios baixo o tórrido sol da Costa Daurada. A imaxe tomouse en Altafulla, Tarragona: durante uns anos, os traballadores de Inespal puideron enviar á rapazada quince días “ás colonias”, como se lles chamaba daquela. A empresa pública era propietaria dun complexo na costa catalá e alí pasabamos dúas semanas mozos e mozas da Mariña e da Coruña, e tamén do resto de cidades da Península nas que había fábricas. Un dos que aparecen na foto é o noso colega Ernesto, que fixo os párvulos na clase de doña Marta e despois marchou para Avilés porque o pai cambiou de fábrica. En Tarragona volvémonos atopar despois de moitos anos, a piques de que a fráxil memoria infantil nos borrase para sempre.

Era toda unha experiencia de clase obreira coincidir durante unha temporada con pícaros doutros lugares pero a mesma xeografía mental, o mesmo convencemento de que a vida é sempre unha liña ascendente continua, a mesma preocupación para non espertar a papá… as mesmas toallas azuis co logotipo bordado.

Máis alá de coñecer os segredos da fabricación de figuras con pinzas de roupa, cola branca e Boby-7, alí aprendimos a falar a berros coma un de Sabiñánigo e a manexar a navalla coma outro de Puertollano. Era toda unha experiencia de clase obreira coincidir durante unha temporada con pícaros doutros lugares pero a mesma xeografía mental, o mesmo convencemento de que a vida é sempre unha liña ascendente continua, a mesma preocupación para non espertar a papá… as mesmas toallas azuis co logotipo bordado. Para case todos, foi tamén a primeira vez que viaxamos en avión ou que visitamos un parque acuático. Para algúns, a ocasión de sufrir ou de perfeccionar a técnica do bullying, aínda que daquela non se chamaba así. Para todos, unha apertura mental nunha época na que en lugar de Internet a que che traía as noticias era a Cope de la Costa. 

A movida

Cando eramos resabiadas e roxísimas criaturas de instituto, a movida de Burela era coñecida en toda a costa norte, de Ferrol a Tapia de Casariego. Todos os sábados pola tarde os Feves desembarcaban unha lexión de mozos e mozas de San Cibrao, de Foz, de Ribadeo, de Viveiro, de Espasante. Os de Vilanova, por suposto, viñan facendo rally e esquivando os escasos controis da Guardia Civil. Na vila había chigres para todo tipo de persoal: quen quería escoitar a 2-Unlimited e lucir polo de Lacoste podía ir ás discotecas da general; quen prefería xogar ao futbolín, aos chamizos de toda a vida. Para os punks o bar de referencia era o Avenida, arredor do cal se creou unha pequena e case milagrosa revolución que durou un suspiro, pero que suspiro. Chegáronse a contar sete ou oito grupos de hardcore e metal nunha localidade de 8.000 habitantes, organizáronse festivais aos que se achegaba toda a punkarrada do norte e mesmo se puxo en garda á Policía Naval da provincia marítima protestando, desde o alto do espigón do porto, cando á Marina lle deu por facer alí un desfile por todo aquelo da Guerra do Bonito. Había dúas cousas fundamentais que quizais hoxe falten: cartos e chavalada. Eramos centos os fillos do auxe da pesca nos noventa, si, pero tamén moitos os descendentes dos traballadores de Alúmina-Aluminio que se instalaran alí nos setenta. 

A movida de Burela era coñecida en toda a costa norte, de Ferrol a Tapia de Casariego. Todos os sábados pola tarde os Feves desembarcaban unha lexión de mozos e mozas de San Cibrao, de Foz, de Ribadeo, de Viveiro, de Espasante. 

Mala Oxtia non só foron o mellor dos grupos que deu a comarca naquela época, senón que resultan o exemplo perfecto de como a fábrica foi o motor de moitas das cousas boas que pasaron. Tres dos seus cinco membros eran fillos de alumineros. 

Os americanos

As colonias e a mesma fábrica vendéronse en plena febre liberalizadora dos noventa. A San Cibrao chegaron entón os americanos, con novos aires e costumes empresariais non sempre ben entendidos. Papá foi a Brasil aprender como era o proceso nun país moito máis penetrado pola cultura ultracapitalista, necesidade obriga. Alí os currantes iniciaban o turno cunha sesión de calistenia dificilmente aplicable a este lado do océano. Todo se fixo máis moderno, máis eficiente, máis medible, aparentemente con éxito. Houbo máis viaxes exóticas, coma aquela que mandou a varios técnicos da Mariña á Bosnia de posguerra para tentar reflotar unha factoría semellante á de aquí. Dos Balcáns chegaron á casa unha teteira musulmá e historias de tiros de metralladora para celebrar os goles de Suker coa camisola croata. Os americanos implantaron na fábrica outra cultura de traballo que durou o que lles duraron os beneficios, que ao final son os que importan.

A herdanza

Abrimos o armario dos nosos pisos en Santiago, en Arteixo, en Londres, en Vigo, en Bangkok, en Madrid, en Burela quen quixo quedar. Aí temos colgada a chaqueta dunha funda ignífuga vella, non vaia ser que un día nos dea por ir apagar un incendio. Os que marchamos fixémolo case sempre comodamente, grazas a uns soldos que aos nosos pais lles permitiron mandarnos estudar fóra. Algúns tiveron aínda máis sorte, aproveitando as xenerosas bolsas que algún concello da contorna repartía a conta dos impostos que a fábrica pagaba por ocupar quilómetros cadrados de costa. Nós faciamos bromas cando en Compostela nos preguntaban a que se dedicaba o noso pai: papá é cubista, coma Picasso, diciamos. Moitos rematamos carreiras ben máis inútiles que o que nosos pais facían, pero que a nós nos parecían mil veces máis transcendentes. Hai unha época para ser estúpidos, e é a adolescencia. 

A golpe de folla de calendario, os que non regresamos fomos esquecendo o magnetismo da fábrica, o bruído dos cables de alta tensión que, segundo dicían en Xove, cargaban os móbiles nas casas de debaixo sen necesidade de enchufalos á rede. A corrente eléctrica: unha forza salvaxe, canalizada en cantidades industriais para alimentar as cubas e que acabou por ser o cabalo de Troia que pode matalas. Case todos os que vivimos lonxe soñamos en segredo con volver para traballar alí, sobre todo a medida que nos fomos dando de conta de que non iamos poder catar aqueles tempos dos soldos da industria e dos dereitos laborais aparellados. Algúns conseguírono mal que ben durante un tempo, e hoxe pelexan para que a onda da precariedade non os afunda, e, de paso, leve por diante unha comarca enteira. Toda a nosa forza para eles.