A dúas semanas de que remate a exposición dedicada ao fotógrafo Steven Meisel na Coruña, o filósofo e poeta Carlos Lema escribe este comentario crítico. 

A exposición Steven Meisel 1993. Un ano en fotografías que a Fundación MOP inaugurou en novembro do ano pasado e remata o vindeiro 1 de maio está situada en dous edificios abandonados da zona do Peirao de Batería da Coruña. A arquitecta Elsa Urquijo converteu unha nave industrial nun colector clausurado ao exterior, iluminado unicamente con luz artificial, no que se custodian as fotografías coma se dunha cámara das marabillas se tratase. Pola contra, a intervención nos vellos silos de almacenaxe de cemento situados tamén no porto e moi preto do outro ámbito expositivo limitouse á súa limpeza, deixando os elementos estruturais do edificio e a maquinaria á vista, cunha iluminación que simplemente complementa a luz natural que penetra abundantemente en todo o edificio agás nos silos, onde se sitúan a tenda e os aseos da exposición.

O contraste entre as dúas edificacións é absoluto; se a nave semella unha catedral iluminada cenitalmente na que cómpre entrar con respecto e recollemento para ter dereito a á epifanía, os silos amosan o seu interior dun xeito descarado, sen avergoñarse da ferruxe da maquinaria que case os ocupa completamente e invade o edificio desde as alturas, a onde varias escaleiras de ferro parecen convidar que nos empoleiremos.

Contraste aparente porque, en ambos os casos, o que se insinúa é a presenza do sublime. Na nave industrial mediante a administración da luz, coma nas igrexas, e nos silos a través do aspecto labiríntico e recóndito dunha maquinaria agora inútil para o uso primixenio mais moi práctica para poñer as persoas que os visitan no lugar de quen contempla un enigma, o misterio dunha civilización industrial supostamente xa en decadencia.

En contra do que opinaba George Orwell, a utilización de espectros na arte non ten compoñente reaccionaria ningunha. Non se debería facer caso ao autor de 1984 cando critica o poeta W. B. Yeats por pensar que os espectros existen e por crer firmemente que se lle aparecían entre os versos en forma de psicofonías. O fotógrafo de moda que expón actualmente no porto da Coruña apadriñado pola Fundación MOP demóstrao: rexistra coa súa cámara o que a aparencia carnal das modelos da década de 1990 ten de carencia, o que esas mulleres e homes non son nin poderían ser. Os seus espectros.

Se vivisemos en Leipzig entre 1723 e 1750, asistiriamos á misa non para escoitar a música de J. S. Bach senón para entrar no ámbito divino. A música só era daquela un medio para acceder ao senso que outorgaba a figura do deus cristián, non a arte que se equipara á vida ao representala; aquelas composións musicais complexas, inzadas de simbolismo sonoro, non eran motivo de adoración ningún, o que lograban era poñer de manifesto unha existencia sublime allea a elas mesmas, un espectro que a música coral convocaba. A música da chiesa era a espectrografía dunha divindade difusa, inapreixable, inhumana, non deste mundo.

Os silos que antes almacenaban cemento custodian agora unha beleza efémera.

O que logra Meisel nas fotografías desta exposición é amosar o contrario, que a divinidade mundana reside na continxencia da beleza, na súa debilidade, naquilo que o divino carnal das modelos ten de común, é dicir, os momentos e os acenos que grazas á indiscreción fotográfica comparten connosco, unha intimidade democrática que nos une a elas nun ambiente fabril, o da pura e simple produción de materia. Os silos que antes almacenaban cemento custodian agora unha beleza efémera.

O espectro que convoca Meisel é o da carne, precisamente aquela presenza da que a música de Bach pretendía axudar a fuxir. Se a porneia precristiá era a simple constatación dunha existencia, a da beleza patente do carnal, na Idade Moderna a carne é divina, por iso o que se amosa do corpo sempre a enaltece como lugar sagrado ao que se quere regresar. Fronte ás faces masculinas ambiguas ou emasculadas, as coxas espidas, o movemento das cadeiras e a elevación da figura das modelos na foto en cor na que desfilan desafiantes coma ménades modernas prestas a acabar con Orfeo é a metáfora da exposición enteira da nave industrial da Coruña. Éntrase nela como se entra nunha igrexa, para volver a ter contacto co divino primixenio, co corpo como derradeiro refuxio no que constatar a beleza da materia continxente; beleza interior que se nota no exterior, como anunciaba hai anos unha marca de iogur. A divindade da materia está á man de toda a xente, o corpo é ese acomún que nos iguala e ao tempo nos permite ser diferentes.

O aurático presente na fotografía enfatízase ao contrastalo coa reificación potente da arqueoloxía fabril, a das cousas producidas que fan salientar por comparación a beleza captada no momento máis humanizado da moda. O da risa da modelo, o da familiaridade do público que contempla a mostra coas figuras historiadas polos medios de comunicación, o dos escorzos das poses artificiosas que o ángulo de visión, o uso da das lentes da cámara e a súa colocación no plano respecto das persoas retratadas equiparan aquí coas posturas das modelos nas situacións cotiás, vulgares pola súa naturalidade supostamente non buscada senón atopada polo ollo experto: o do fotógrafo e o de quen admira a súa obra, ambos adestrados na arte do disimulo.

A diferenza do claroscuro e dos escorzos da estética do barroco, Meisel non nos fai sentir estraños nin procura deixar abraiado a ninguén. Éntrase na nave industrial e inmediatamente quen a visita queda mergullado nun ámbito escuro, de dimensións imprecisas porque está escasamente iluminado polas mesmas imaxes xigantescas que se proxectan sen solución de continuidade en todas as paredes. Cómpre decidirse e atravesalo, sen saber como nin por onde, para poder acceder á exposición. Un tránsito bautismal que inicia a mostra e instantáneamente converte en iniciadas no trato coa beleza as persoas que nela entran.

O contexto fabril, máis mundano, alberga no outro edificio precisamente o lugar do ocio (a cafetería, o comercio e o aseo situados nos silos do cemento). Hai pregos enteiros sen encadernar gardados nun cartafol enorme, son os cromalíns da imprenta que fan a función de folleto desmesurado da mostra. O xigantismo do formato fotográfico, a carón do industrial, equipara así a produción de cousas co seu consumo, idolatrando a consunción suntuaria dos corpos como espectros da beleza continxente para canonizar a demolatría da cultura actual. Xorde un paralelismo entre a maquinaria enferrudada e certos momentos nos que a cámara fai descender a beleza á condición do ser humano entendido como simple exhibición da súa continxencia, sen a grandeza que precisamente aquela lle outorga.

O sistema da moda, que os ideólogos estruturalistas transformaron de artesanía en arte mediante a interpretación semiótica, ou simbólica, da produción, queda afastado da súa razón instrumental fabril para se achegar ao lugar da arte, agora rebaixada a consumo ostentoso. O sublime definitivamente humanizado e arredado da Estética pola acción da artesanía fotográfica de Meisel.

A exposición Steven Meisel 1993. Un ano en fotografías está aberta ata o 1 de maio na Coruña. Se aínda non a viches aquí tes a información dos horarios. O acceso é gratuíto.